Geheim document: NAM dreigde Nederland in de kou te zetten

25 september 2019, 07:00 • 8 minuten leestijd

De NAM heeft de Nederlandse overheid gedreigd de gaskraan in Groningen voortijdig dicht te draaien. Dat staat zwart op wit in een geheim verslag dat in handen is van RTV Noord.

De uitspraak werd gedaan in een gesprek over de aansprakelijkheid voor de gevolgen van de gaswinning.

De NAM wilde van die aansprakelijkheid af en weigerde te betalen voor de versterking van huizen die volgens de nieuwste normen veilig zouden zijn, maar waar al wel toezeggingen over de versterking waren gedaan.

Het is donderdag 2 augustus 2018, een paar maanden nadat minister Eric Wiebes (VVD) van Economische Zaken en Klimaat bekend heeft gemaakt de gaskraan voor 2030 te sluiten. Op het ministerie onderhandelen NAM-directeur aardbevingen Thijs Jurgens en een collega met vier ambtenaren. Twee van het ministerie en twee van de Nationaal Coördinator Groningen.

NAM-directeur Jurgens staat bekend als een goed voorbereide en voorzichtige man die doorgaans niet het achterste van zijn tong laat zien. Maar tijdens dit gesprek is hij recht voor z'n raap. In het verslag staat:

'Dhr. Jurgens geeft aan dat zolang NAM de aansprakelijkheid houdt, NAM zal moeten acteren om de veiligheid zo snel mogelijk te garanderen. Dat betekent dat NAM volledig inzet op veiligheid, maar een probleem heeft met andere zaken. NAM financiert geen kosten vanuit gewekte verwachtingen. Als de bestuurlijke partijen hier wel op in willen zetten, dan kan dat alleen als dit samengaat met een instructie van EZK (Economische Zaken en Klimaat, red.) en de overgang van de aansprakelijkheid naar een andere partij. Zo niet, wordt NAM gedwongen om eerder het gasveld te sluiten dan wat praktisch is voor Nederland.'

De NAM is eigenaar van het Groningengas. Het bedrijf blijkt niet bang om dat als drukmiddel te gebruiken in onderhandelingen met het Rijk. Zowel de vertegenwoordigers van het ministerie als NCG reageren in het verslag niet op de woorden van de NAM-directeur.

Op het moment dat de NAM het dreigement uit, is het volgens het kabinet nog onmogelijk om het Groningenveld veel eerder te sluiten. Dat zou negatieve gevolgen hebben voor de energievoorziening. Zoals premier Mark Rutte na de aardbeving bij Westerwijtwerd zei: 'Als je de gaskraan te snel dichtdraait, dan heeft een verpleeghuis in Limburg in een koude winter geen gas.'

Bovendien betekent het dat de staatskas niet langer gespekt wordt met miljarden euro's aan gasbaten.

RTV Noord heeft het verslag voorgelegd aan hoogleraar bestuursrecht Herman Bröring en hoogleraar algemene rechtswetenschappen Jan Brouwer van de Rijksuniversiteit Groningen. Zij lezen beiden een dreigement in de woorden van de NAM.

Maar Bröring kijkt er niet van op. 'Als ik jurist zou zijn bij de NAM, zou ik ook zo redeneren', vertelt hij. 'Het is een politiek spel en het zijn keiharde onderhandelingen. Zo gaan ze op de Zuidas met elkaar om. De NAM redeneert vanuit aansprakelijkheid: ze willen het probleem zo klein mogelijk maken.'

'De NAM heeft een enorm drukmiddel', erkent Bröring. 'Het is powerplay.'

'Dit zou betekenen dat Nederland in de kou komt te staan', analyseert Jan Brouwer de uitspraak. 'Anders kun je het niet opvatten.'

'Of het reëel is, waag ik te betwijfelen', zegt Brouwer. Hij vraagt zich af of de NAM het gasveld zomaar zal sluiten. 'Het is een miskenning van je maatschappelijke verantwoordelijkheid. Het is misplaatste grootspraak.'

'Maar anders dan een pressiemiddel kun je het niet duiden', erkent Brouwer.

Bröring geeft aan dat de NAM juridisch gezien in z'n recht staat en dat het ministerie met de rug tegen de muur staat. 'Maar', nuanceert hij de zaak, 'ik denk niet dat de soep zo heet gegeten wordt.'

Uit het verslag blijkt ook dat de NAM in augustus 2018 al van plan is het contract met het Centrum Veilig Wonen niet te verlengen. Het duurt dan nog bijna een jaar totdat dat officieel besloten wordt.

De NAM levert in het gesprek ook kritiek op lokale bestuurders. 'Het beeld leeft dat ze niet in de meewerkstand staan.' Lokale bestuurders zouden kritisch zijn over de nieuwste aanpak voor de versterking. 'Als de bestuurders het onderling niet eens worden, gaat er niks gebeuren', aldus de NAM.

In het gesprek worden de tot dan toe geldende versterkingsplannen door de NAM aan de kant geschoven. Volgens het gasconcern zijn die achterhaald. De NAM noemt dit 'een lastige boodschap om te communiceren' en zegt dat het 'geen zachte landing' zal worden.

Die versterkingsplannen zijn goedgekeurd door de Tweede Kamer en de Ministerraad. Maar daar lijkt de NAM zich niets van aan te trekken.

In het verslag staat bovendien dat de NAM weigert op te draaien voor extra kosten om woningen gasloos te bouwen. De aanwezige topambtenaar van het ministerie wijst de NAM erop dat 'als de wet bepaalde dingen voorschrijft, dat de maatstaf is'. Ook de ambtenaren van de NCG zijn van mening dat de extra kosten voor rekening zijn van de NAM.

NAM-directeur Jurgens voelt zich hier volgens het verslag door overvallen. 'NAM staat op het standpunt dat dit (gasloos bouwen, red.) geen onderdeel is van het veiligheidsprobleem en dat NAM deze kosten niet zal dragen', is zijn reactie.

De NCG voert vervolgens de druk op de NAM op, door te wijzen op financiële problemen als de NAM weigert te betalen. Volgens de ambtenaren komt de uitvoering van de versterking dan in gevaar.

We zijn nu ruim een jaar verder en het speelveld is ingrijpend veranderd. De NAM staat volgens gasminister Eric Wiebes op afstand. Naar eigen zeggen is hij nu degene die verantwoordelijk is voor de veiligheid in Groningen.

Het kabinet heeft daarnaast bekendgemaakt de gaskraan al in 2022 dicht te draaien in plaats van in 2030. Daarmee wordt het in Groningen niet alleen sneller veiliger, maar maakt het Rijk zich ook minder afhankelijk van de NAM.

Intussen heeft de versterking meer vertraging opgelopen, terwijl het juist de bedoeling was dat die in een stroomversnelling zou komen. Volgens minister Wiebes moet 2019 het jaar van de uitvoering worden, maar tot nu toe is daar weinig van terechtgekomen.

RTV Noord heeft de NAM en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat gevraagd om een reactie op dit verhaal.

De NAM reageert schriftelijk: 'De NAM heeft dit verslag nooit ontvangen en kent het niet. De context ontbreekt dus waarbinnen de opmerkingen in het verslag zijn gemaakt.'

Het gasconcern ontkent niet dat de betreffende woorden door Jurgens zijn uitgesproken, maar is het oneens met de interpretatie daarvan. 'Het gesprek vond een jaar geleden plaats, de exacte woorden zijn dus niet meer terug te halen. Het dilemma rond leveringszekerheid kan zeker ter sprake zijn gekomen, maar nooit als dreigement.'

Het verlagen van de gaswinning in relatie tot veiligheid is volgens de NAM vaak ter sprake gekomen in overleggen, maar de suggestie dat het is ingezet als drukmiddel noemt het gasbedrijf onjuist. 'De insteek van dit gesprek, maar ook andere gesprekken met partijen in het kader van de aardbevingen in Groningen, was en is altijd gericht op constructief overleg over veiligheid.'

'De afweging tussen veiligheid en leveringszekerheid is uiteindelijk ook niet een afweging die gemaakt kan worden door een commerciële partij zoals NAM', schrijft het bedrijf. 'Met de wijziging van de Mijnbouwwet zijn de verantwoordelijkheden voor het Groningen gasveld nu passend belegd.'

Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat reageert eveneens schriftelijk. 'Het dreigement zoals door jullie genoemd is door EZK-medewerkers nooit zo gehoord of zo ervaren', stelt een woordvoerder.

'De NAM heeft een winningsplicht en kan de gaskraan niet eigenhandig dichtdraaien', zegt een woordvoerder. 'Met de NAM zijn het zakelijke gesprekken. De minister van Economische Zaken en Klimaat weet in elk geval duidelijk wat hem te doen staat: de gaswinning zo snel mogelijk beëindigen want de veiligheid van de Groningers staat voorop.'

De redenering over de winningsplicht van het ministerie klopt echter niet. De NAM wist weliswaar dat het een winningsplicht zou krijgen, maar de wet die het moest regelen was ten tijde van het bewuste gesprek nog niet van kracht.

RTV Noord deed in november 2018 een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) om documenten over de versterkingsoperatie op tafel te krijgen. Na tussenkomst van de rechter is een deel van de opgevraagde stukken zeven maanden later dan wettelijk verplicht aangeleverd. Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat heeft geprobeerd dit verslag achter te houden.

Van het document bestaan twee versies. Die staan allebei op de lijst van overheidsstukken die onder ons Wob-verzoek vallen, als zijnde niet openbaar. De eerste heet 'Verslag bijeenkomst NAM, EZK, NCG 2 augustus 2018' en de tweede 'Aantekeningen bijeenkomst NAM EZK NCG 2 augustus 2018'. De inhoud van de verslagen is identiek.

Het ministerie voorkwam aanvankelijk dat het verslag openbaar werd via de reguliere procedure, door het verslag te labelen als 'persoonlijke aantekeningen'. Het verslag is buiten de Wob-procedure om toch in handen gekomen van RTV Noord.