Zoutwinning: wel schade, nauwelijks baten

De Nedmag-locatie in Veendam
De Nedmag-locatie in Veendam © Google Street View
De opbrengsten voor de staat zijn verwaarloosbaar, toch levert de zoutwinning schade en risico's voor de omgeving op. Daarbij gaat het vooral om bodemdaling, maar ook om sinkholes, lekkage en lichte aardbevingen.
Dat komt naar voren uit gezamenlijk onderzoek van de regionale omroepen RTV Noord, Omrop Fryslân, RTV Drenthe en RTV Oost en het onderzoeksplatform Follow The Money (FTM).
Er zijn de nodige overeenkomsten met de gaswinning, zo wordt geconcludeerd. Daarbij gaat het om de onderschatting van de risico's.
'In beide gevallen worden de risico's gebagatelliseerd, met als gezamenlijk motief economisch gewin. Het lijkt verdacht veel op elkaar', zegt Adriaan Houtenbos, oud NAM-medewerker en sinds 2000 onafhankelijk specialist op het gebied van bodemdaling. 
Deze week publiceert RTV Noord in samenwerking met onderzoeksplatform Follow the Money verhalen over de verschillende kanten van de zoutwinning in onze provincie. Dit is een vervolg op eerdere verhalen. De vier noordelijke regionale omroepen zetten eerder dit jaar samen met onderzoeksjournalistiek platform Follow the Money de 'Noord & Oost Pitch' uit. Inwoners van Friesland, Groningen, Drenthe en Overijssel konden een onderwerp pitchen waarvan zij vinden dat er meer onderzoek naar gedaan moet worden. Jakoba Gräper uit Veendam won de pitch. Zij stelde voor om de zoutwinningssector eens goed onder de loep te nemen. In alle vier de provincies spelen verhalen die te maken hebben met de gevolgen van zoutwinning.
De zoutwinning heeft altijd in de schaduw van het gas gestaan, zeker waar het gaat om de aandacht voor de risico's. Die aandacht is er lokaal wel, maar het onderwerp staat niet scherp op de radar van de nationale politiek. De risico's en de maatschappelijke kosten zijn altijd – al dan niet bewust – weggewuifd. Net als jarenlang bij de gaswinning is gebeurd.
Verschil is er ook. Daarbij gaat het om de opbrengsten. Het gas heeft de Nederlandse overheid al 417 miljard opgeleverd. De inkomsten uit de zoutwinning vallen daarbij volledig in het niet.

Lokaal werkgelegenheid

De zoutwinning levert wel lokaal werkgelegenheid op. In tegenstelling tot de gaswinning houdt de Nederlandse staat er nauwelijks iets aan over. De winst gaat in onze provincie naar de zoutbedrijven, die inmiddels in buitenlandse handen zijn. Met als gevolg dat de opbrengsten van de zoutwinning  bij met name Nouryon de grens over gaan. Voor Nedmag is de constructie anders: het zoutbedrijf is voor vijftig procent in handen van het Belgische Lhoist en voor vijftig procent van de NOM, dat het bedrijfsleven in het Noorden met subsidies wil stimuleren. Daarnaast levert de zoutwinning lokaal de nodige werkgelegenheid op. 
De Nederlandse overheid en burgers blijven met de kosten van de schade zitten. En die zijn er zeker. In Nederland wordt in drie regio's in het Noordoosten van het land zout gewonnen: rond het Friese Harlingen, in Twente en in Oost-Groningen en het Drentse grensgebied.
De zoutwinning op die locaties speelt zich tot voor kort in betrekkelijke rust af. Toch zijn er wel incidenten, zoals de eerste in Twente. Daar stort in 1991 een zoutcaverne in. Met een gapend gat van 4,5 meter diep en een doorsnee van 30 centimeter tot gevolg; ook wel het gat van Hengelo genoemd. Een boerderij loopt door deze sinkhole zoveel schade op dat het pand moet worden gesloopt. 
Wij sturen hard op openheid. Dat is de lijn en de les die je leert van Groningen
Wouter van der Zee - Hoofd Ondergrond SodM
Bij Harlingen daalt de bodem sneller dan verwacht. Bij Heiligerlee worden bij de zoutwinningslocatie trillingen van mogelijk een aardbeving gevoeld en bij Tripscompagnie ontstaat een scheur in een caverne van Nedmag. Dat leidt tot onrust in de omgeving.

Meer aandacht voor mijnbouw

Toch leidt dat niet tot een harde roep om maatregelen. Wel gaat bij toezichthouder Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) het roer om. 'We traden wel regelmatig op, maar we reageerden in het verleden puur reactief op incidenten. Vanaf 2017 zijn we naar de sector als geheel gaan kijken', licht Hoofd Ondergrond Wouter van der Zee van SodM toe.
Met dank aan de situatie rond het gas in Groningen. 'De maatschappelijke aandacht voor mijnbouw nam toe, dus ook voor zoutwinning.'
Ondanks de risico's en incidenten is er geen aanleiding om een streep door de zoutwinning te zetten. Van der Zee: 'Als je cavernes in de juiste vorm en op de juiste plek maakt, dan is er geen reden om daar categorisch nee tegen te zeggen. Mijnbouw is altijd omgeven door onzekerheden.  Als wij het gevoel hadden dat zoutwinning echt niet veilig kon, dan zouden we de minister bij elk advies schrijven: doe het niet, want het kan niet veilig.'

'Wees transparant'

De vraag is of de zoutwinning uiteindelijk eenzelfde lot wacht als de gaswinning in Groningen. Met veel discussie, ellende en uiteindelijk – na veel strijd – alsnog versnelde afbouw. 
Nog steeds gebeuren er dingen die niet waren voorzien. Dat lesje is echt niet geleerd
Adriaan Houtenbos - specialist bodemdaling
Staatstoezicht op de Mijnen verwacht van niet. 'Het is een andere discussie. De omvang is anders. Zoutwinning wordt wel regionaal gevoeld, maar is landelijk minder een item. Ook omdat we te maken hebben met de leveringszekerheid van Gronings gas en daar zit een hele politieke dimensie aan. Die is bij zout een stuk minder.'
Wel vindt Van der Zee dat er uit 'Groningen' lessen moeten worden getrokken. 'Wij roepen bij elk dossier, dus ook de zoutwinning, tegen het ministerie en andere belanghebbenden: wees transparant en neem mensen er in mee. Wij sturen hard op die openheid, ook in de richting van de zoutbedrijven. Dat is de lijn en de les die je leert van Groningen.' 
Specialist bodemdaling Adriaan Houtenbos gelooft daar helemaal niets van. 'Nog steeds gebeuren er dingen die niet waren voorzien. De onzekerheden rond de zoutwinning worden nog keer op keer onder tafel geschoven. Exact zoals bij het gas is gebeurd en nog steeds gebeurt. Dat lesje is echt niet geleerd.'