Bromtonen, ook in Groningen een groeiend probleem

Na een oproep van RTV Noord, in samenwerking met de NOS en de andere regionale omroepen, kwamen er ruim 350 meldingen binnen van Groningers die een bromtoon horen. Bijna 67 procent van hen geeft aan dit al meerdere jaren te horen.
 

Een van hen is Dirk van der Plas. Hij woont in Saaksum, en is voorzitter van de Stichting Laagfrequent geluid. Hij weet nog precies wanneer de bromtoon voor het eerst in zijn leven kwam.

'In september 1999 hoorde ik 'm voor het eerst. Het was er ineens. Het is zoals de meeste mensen omschrijven, alsof er een stationair draaiende vrachtwagen voor de deur staat. Je hoort de lage bromtoon en je voelt het, als druk en als trilling.' Ruim drie maanden hield dit geluid aan. Het werkte ontregelend voor de gezondheid van Van der Plas. Maar na drie maanden verdween de bromtoon weer. 

Daar kwam op 22 november 2009 definitief verandering in. 'Toen kwam de bromtoon ineens heviger terug, inclusief de trilling van mijn lichaam en de druk op mijn oren.' De bromtoon bepaalt sindsdien zijn leven. Van der Plas is niet de enige met dit probleem. Veel meer mensen meldden zich met klachten die variëren van slecht kunnen slapen tot vermoeidheid of prikkelbaarheid.

Wetenschappers vermoeden dat er steeds meer overlast door Laagfrequent geluid (LFg) zal ontstaan. 'Vooral in en rond het huis is het aantal bronnen van LFg toegenomen', legt Irene van Wijk uit. Zij is epidemioloog bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en houdt zich regelmatig met geluidsoverlast bezig.

'We hebben steeds meer airco's, warmtepompen en ventilatiesystemen. Maar ook omdat het wegdek steeds stiller is en de huizen beter geïsoleerd valt het laagfrequent geluid meer en meer op.' Lage bromtonen laten zich in veel gevallen niet tegenhouden door geluidsisolatie. 

Ruim acht procent van de Nederlanders hoort volgens een onderzoek van het RIVM zo nu en dan laagfrequent geluid, en zo'n twee procent zou er ernstige hinder van ondervinden.

Toch heeft niet iedereen die een bromtoon hoort er last van. Zo hoort Gert Jan Huiskes uit Stad al ruim veertien jaar een toon. 'Het vreemde was dat ik totaal niet kon horen waar het geluid nou precies vandaan kwam. Ik werd daar heel onrustig van.'

Hij vermoedde eerst dat het geluid veroorzaakt werd door de wasmachine van de buren. Dat bleek niet het geval. Maar wat kon het dan wel zijn? 'Het geluid doet dus denken aan een wasmachine, of een vliegtuig dat met een sonoor geluid overvliegt.'

Er zijn momenten geweest dat Huiskes er slecht door sliep. De zoektocht naar de bron, die veel mensen maken, maakte Huiskes óók. 

Metingen heeft Huiskes niet laten uitvoeren. 'Het gaat om zeer lage tonen. Daardoor is het moeilijk om de richting ervan te bepalen.' Hij heeft zich verdiept in wat laagfrequent geluid kan zijn. 'Toen ik erachter kwam dat wat ik qua toonhoogte en ritme hoorde met laagfrequent geluid te maken heeft, kon ik dat geluid plaatsen.'

Sindsdien kan Huiskes de bromtoon beter een plek geven. 'Soms als ik in bed lig en wil slapen, zorgt de toon weleens voor wat irritatie, maar ik slaap gelukkig goed. Ik heb gemerkt dat sinds ik heb geaccepteerd dat het er is, ik er minder last van heb. Als je je er aan gaat ergeren en storen, wordt het een heel groot gevecht tegen jezelf.'
 

Het gevecht van een bromtoon is voor anderen niet alleen een gevecht tegen zichzelf, maar ook tegen bedrijven of de overheid. En dat gevecht kan lang en moeilijk zijn. In de omgeving van de gasopslag bij Grijpskerk weet een aantal mensen daar alles van. Al jaren zijn er vier mensen in die omgeving, waaronder Dirk van der Plas, die zeer veel hinder ervaren van de bromtoon die ze waarnemen.

Al gauw werd naar de gasopslag van de NAM gewezen als oorzaak. Zowel het Staatstoezicht op de Mijnen, het Nederlands Luchtvaart en Ruimtecentrum als de Omgevingsdienst Groningen heeft geprobeerd om te onderzoeken of dat zo is. Bij slechts één van de vier heeft de Omgevingsdienst kunnen vaststellen dat de NAM inderdaad het laagfrequente geluid veroorzaakte waar die persoon in kwestie last van had. Bij de andere drie niet.

Ze zijn niet de enigen waarbij een akoestische geluidsbron onvindbaar blijkt. Wat kan dan de oorzaak zijn? Hebben ze misschien last van tinnitus (oorsuizen) of van synesthesie (dat betekent dat een zintuiglijke ervaring wordt omgezet in een geluidservaring, zonder dat er sprake is van echt geluid)?

Volgens Van der Plas zijn er drie oorzaken van bromtonen te onderscheiden. 'Ten eerste heb je dus conventioneel, akoestisch geluid, dat waarneembaar is zoals wij muziek of radio horen. Het is dus van een concrete geluidsbron afkomstig. Ten tweede heb je mensen die geluid ervaren, waar geen externe oorzaak voor lijkt te zijn. Dan kun je dus bijvoorbeeld aan tinnitus denken.'

Maar volgens Van der Plas is er ook een derde categorie. 'Dat noemen wij laagfrequent geluid plus (LFg+). Met 'plus' bedoelen we dat er wel een externe oorzaak voor de bromtoon is, maar dat dit geen conventioneel, akoestisch geluid is.' Zo zijn er vermoedens dat bijvoorbeeld elektromagnetische stralingen, radarsystemen of transport van gas door hogedrukgasleidingen voor een bromtoon kunnen zorgen.

'Als je alle verhalen van mensen die bromtonen waarneemt hoort, zijn er veel aanwijzingen die duiden op het bestaan van LFg+.' Zo zijn er volgens Van der Plas meerdere situaties bekend waarin mensen door het hele land op exact hetzelfde moment ineens opmerkten dat de bromtoon er tijdelijk niet was, en ook dat de bromtoon op een bepaald moment ineens een stuk heftiger werd. Maar, benadrukt Van der Plas ook: 'Het lastige is alleen wel dat er nog geen hard wetenschappelijk bewijs is dat het bestaan van LFg+ écht kan aantonen.'

Dat maakt dat mensen tegen veel onbegrip kunnen oplopen. Want lang niet iedereen hoort de bromtoon en veel mensen zijn geneigd te denken dat iemand niet helemaal goed snik is, of ziek, of een zeurkous.

'Dat is iets dat je nooit moet zeggen,' legt Jan van Muijlwijk uit. Hij is geluidsspecialist bij de gemeente Veendam, en heeft onder meer voor de Omgevingsdienst Groningen onderzoek gedaan naar de gasopslag bij Grijpskerk. 'Dit is voor mensen een heel kwetsbaar onderwerp. Ik heb in al die jaren geleerd dat iedereen verschillend is. De een hoort de bromtoon wel, de ander niet. Vergelijk het met mensen die 's nachts werken en overdag slapen. Bij de een kun je prima stofzuigen terwijl hij slaapt, zonder dat ie wakker wordt. En bij de ander moet je op je tenen lopen, omdat diegene van het minste of geringste wakker kan worden.'

Van Muijlwijk is bij ruim tweehonderd mensen langs geweest om akoestische metingen te doen. 'Het droevige is dat veel mensen tegen mij zeggen dat ik de eerste ben die ze serieus neemt. Dan voel ik plaatsvervangende schaamte, dat er dus zo vaak mensen worden weggezet als aanstellers. Mensen kunnen heel wanhopig worden van een bromtoon. Soms worden mensen zelfs suïcidaal.'

In zeventig procent van de gevallen kon van Muijlwijk de bromtoon waar mensen last van hebben daadwerkelijk meten. Bij de helft van die groep kon ook een concrete bron worden aangewezen. 'Bijvoorbeeld een grote industriële compressor of soms gewoon een vijverpomp van de buren.' Maar bij dertig procent kan Van Muijlwijk geen oorzaak vinden. 'Voor veel mensen kan dat ook een opluchting zijn. Want een boze zoektocht naar buren of een bedrijf kan dan stoppen.'
 

Bij Dirk van der Plas is nooit een concrete bron gevonden. Toch heeft hij iets gevonden wat hem wel wat ontlast, namelijk het aanzetten van een specifieke geluidstoon van 207 hertz. 'Het zorgt ervoor dat de bromtoon weg is en haalt de fysieke spanning uit mijn lijf. Dat is een verademing. Het zorgt voor ontspanning.'