Waarom laagfrequent geluid zo'n beladen en ingewikkeld onderwerp is

Zo'n acht procent van de mensen hoort wel eens een bromtoon, blijkt uit onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. En zo'n twee procent heeft er ernstig last van. Veruit de meeste mensen horen dus geen specifieke bromtonen. Veel van hen kunnen zich daarom geen voorstelling maken van hoe het is om met een constante bromtoon te moeten leven.

Maar voor de mensen die dat wél moeten, kan laagfrequent geluid het leven volkomen beheersen. Dat geldt bijvoorbeeld voor Addie Buijze uit Kommerzijl. Sinds 2002 hoort zij laagfrequent geluid. Om dat geluid te maskeren staat in haar huis constant zowel een vaatwasser als een elektrische luchtreiniger te draaien. Beide apparaten maken geluid, wat de meeste mensen waarschijnlijk als zeer zacht zullen bestempelen. Maar voor Buijze zijn beide apparaten noodzakelijk om de bromtoon die zij hoort te overstemmen. 'Zonder dit is het niet te doen in m'n huis.'

Maar dan nog is ze niet van de hinder af. Want ook al wordt de bromtoon overstemd, ze kan de toon ook voelen. 'Mijn lichaam staat constant op spanning.'

Veel mensen als Buijze gaan op zoek naar een oorzaak van de bromtoon. Bij Buijze kon een relatie worden gelegd met wat er bij de gasopslag in Grijpskerk aan geluid wordt geproduceerd. Maar bij velen wordt die oorzaak níet gevonden. Dat zorgt vaak voor frustratie.

En even zovelen komen vervolgens in contact met de GGD. Ook Buijze heeft met de GGD contact gehad. Maar daar hield ze geen goed gevoel aan over. Datzelfde geldt voor Dirk van der Plas uit Saaksum, voorzitter van stichting Laagfrequent geluid. 'Het is al weer wat jaren geleden dat ik er contact mee heb gehad, maar de houding toen was heel denigrerend. Je werd vrij hautain neergezet als iemand die gek is. Dat was heel vervelend. Je zit al in de ellende van de bromtoon, en dan wordt je ook nog zo behandeld.'

Robert Walsen, adviseur geluid van de gemeente Groningen herkent dat gesprekken met de GGD gevoelig kunnen liggen. 'Wij merken dat heel weinig mensen willen accepteren dat het ook kan zijn dat de bromtoon die ze waarnemen níet van buiten komt.'

Ook Noortje van den Nieuwenhuizen, beleidsadviseur bij de gemeente Westerkwartier komt weerstand tegen. In die gemeente (toen Zuidhorn) zijn veel onderzoeken naar laagfrequent geluid uitgevoerd. 'Als je naar die onderzoeken kijkt, dan zie je dat er weinig verband gevonden is tussen wat mensen horen, en wat aantoonbaar van buiten komt (in dit geval geluid van de gasopslag bij Grijpskerk, red). Dat is voor gehinderden vaak een teleurstelling, en dat snap ik ook. Men zoekt naar een oorzaak van de hinder vanuit het idee dat als je weet waar de hinder door veroorzaakt wordt, je ook iets in handen hebt om de hinder aan te pakken. Als uit onderzoek blijkt dat een akoestische bron niet de oorzaak is van je hinder brengt je dat niet dichter bij een oplossing. Waar de hinder dan wél door veroorzaakt wordt, weet ik ook niet.'

Soms wordt naar tinnitus (oorsuizen) gewezen als oorzaak. Veel mensen voelen zich dan niet serieus genomen. Dat geldt ook als ze worden geadviseerd om op gedragstherapie te gaan, zodat ze met de bromtoon kunnen leren omgaan. Zo hoorde Jos Janssen uit Stad ook een bromtoon. Ook hij heeft contact gezocht met de Groningse GGD. 'Daar gaan ze toch a priori ervan uit dat aan die bromtoon niets te doen valt, en dat de gevoeligheid voor laagfrequent geluid niet zozeer bij het laagfrequente geluid ligt, maar bij jezelf.' Iets dat Janssen als een belediging heeft ervaren.

Volgens Van der Plas verandert de houding van de GGD wel langzaam. 'Er worden wel vaker vriendelijke mensen op pad gestuurd, die begrip tonen. Maar de boodschap dat je er vooral mee moet leren omgaan blijft dezelfde.' Niet dat ermee leren leven onbelangrijk is. 'Zolang de brom er is, zul je ermee moeten omgaan, en kan therapie daar wellicht bij helpen. Maar dit mag nooit het einddoel zijn. En zo wordt het door de GGD wel vaak gepresenteerd. Gedragstherapie legt bovendien de verantwoordelijkheid van het probleem bij de waarnemer, in plaats van bij de veroorzaker.' Iets dat Van der Plas een doorn in het oog is.  

Voor een deel lijkt dat samen te hangen met waar de GGD voor in het leven is geroepen. Nellie Hagedoorn, bij de Groningse GGD onder meer werkzaam in de medische milieukunde, legt dat uit.  
'De GGD verleent geen individuele zorg, wij kunnen geen mensen behandelen. Wij zijn er voor de publieke gezondheid of het collectieve belang. En van bromtonen weten we dat die in zichzelf niet noodzakelijk schadelijk zijn.'

Volgens haar zit de schadelijke component vooral in de context waarbinnen mensen last krijgen van bromtonen. 'Het geld niet voor iedereen, maar mijn ervaring is dat veel mensen die last krijgen van bromtonen mensen zijn die niet snel klagen en zichzelf op een of andere manier hierdoor overbelasten. Vaak zie je dat ze een hoog verantwoordelijkheidsgevoel hebben voor de omgeving en/of perfectionistisch zijn. En soms zie je dat mensen belast zijn in het leven, door een rouwproces, een scheiding, stress, of ontslag. Als je overbelast bent, pleeg je roofbouw op je lichaam. En in zulke fases zijn mensen veel vatbaarder voor bijvoorbeeld licht, geluid, overlast van buren, enzovoorts.'

Dit strookt niet perse met de ervaringen van Van der Plas. 'Er zitten bij de mensen die zich bij de stichting Laagfrequent geluid melden heel veel gezonde mensen, die plots te maken krijgen met laagfrequent geluid. En ze worden ook steeds jonger.'

Als mensen eenmaal een bromtoon opmerken, dan gaan volgens Hagedoorn veel mensen zich daarop focussen. 'In je hersenen wordt veel van het achtergrondgeluid van nature weggefilterd. Maar als ze zich eenmaal op een bromtoon gefocust hebben, gaan ze zoeken naar de oorzaak. Die vinden ze niet. En in een later stadium komt daar vaak irritatie of zorg bij, beginnen ze het 's nachts te horen. Het filter in de hersenen begint dan te zeggen: laat ik die bromtoon maar niet filteren, maar direct doorlaten naar het bewustzijnsniveau.'

Hagedoorn vergelijkt het met gele auto's. 'Het kan zijn dat je nog nooit een gele auto ziet. En stel dat je dan besluit een gele auto te kopen, dan zie je ineens overal gele auto's rijden. Door een prikkel van buitenaf, zoals de onbewuste focus op gele auto's, of in ons geval een bromtoon, verandert er iets in de hersenen, waardoor je er veel gevoeliger voor wordt.' Sensitisatie wordt dit fenomeen genoemd. Deze verandering is wel omkeerbaar.

Volgens Hagedoorn zijn veel mensen geholpen als ze dit proces in hun hoofd hebben leren kennen. Maar dat geld niet voor iedereen.
Volgens Van de Plas is dat omdat het bij laagfrequent geluid dus niet alleen om 'horen' gaat, zoals bij hem, Addie Buijze en meer mensen het geval is. 'Je hele lichaam kan trillen door het laagfrequent geluid. Dat is een zelfstandig lichamelijk effect van de bromtoon. Dat effect is er of is er niet. Dat hangt niet samen met of iemand gefocust is op de bromtoon.'

Veel mensen vinden sensitisatie dan ook een belediging, en voelen zich miskend. Ze zijn overtuigd van het feit dat de bromtoon door iets anders wordt veroorzaakt, en willen dat die brón wordt aangepakt. En dat wordt lastig als die bronnen niet gemeten worden, zoals bij akoestisch geluid soms het geval is, óf er geen onomstotelijk hard wetenschappelijk bewijs is, zoals bij LFg+.

Voor Van de Plas is in elk geval één ding zeker. 'lk heb niet dé oplossing of dé waarheid in pacht. Wat ik, en ook de stichting Laagfrequent geluid, belangrijk vind is dat er breed wetenschappelijke onderzoek moet komen naar de relatie tussen LFg en LFg+ en de lichamelijke gevolgen voor de mens. Want alleen als we deze relatie begrijpen, kunnen we ook gerichte natuurkundige of medische oplossingen zoeken voor het probleem van bromtonen. Daarbij is samenwerking van alle betrokken disciplines, zoals natuurkundigen, geluidexperts, k.n.o.-artsen, neurologie, cardiologie, medische fysica én gehinderden noodzakelijk. De materie is ingewikkeld en behoeft de inbreng van alle betrokkenen.'