Jaaroverzicht: het belangrijkste aardbevingsnieuws van 2019

Het moet een jaar worden waarin mensen die gedupeerd zijn door aardbevingen, eindelijk voortgang zien in hun dorp, wijk, straat en huis. Dat zegt minister Eric Wiebes van Economische Zaken, die het gasdossier in zijn portefeuille heeft. Hij doopt 2019 het jaar van de uitvoering, als het aankomt op schadeafhandeling en de versterking van woningen. Er moet ook wel iets gebeuren. Zo liggen er nog 16.000 onbehandelde schademeldingen.

De afhandelinding van bevingsschade wordt dan ook eenvoudiger. De nieuwe aanpak is dat gemelde schade (in een groter gebied dan voorheen) altijd wordt aangemerkt wordt als bevingsschade, tenzij de tegenpartij kan bewijzen dat het géén bevingsschade is.

In Loppersum begint de versterking van woningen vorm te krijgen. Tweehonderd huizen worden er versterkt. In totaal worden 60 wisselwoningen gebouwd waar gedupeerde bewoners tijdelijk onderdak kunnen vinden. De verwachting is dat de woningen zo'n 5 tot 10 jaar zullen blijven staan, om al die tijd personen op te kunnen vangen.

Ook in Appingedam, met name de wijk Opwierde Zuid, wordt inmiddels versterkt.

Een maand later lijkt de versterkingsoperatie groter te worden dan eerder verwacht. Volgens het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) moeten er zo'n 15.000 huizen in het bevingsgebied geïnspecteerd worden; 3000 meer dan in een eerdere beraming. Ondertussen wordt bekend dat alle Groningse 'aardbevingsgemeenten' 15 miljoen euro krijgen uit het Nationaal Programma Groningen, dat is bedoeld om de provincie een impuls te geven. Dat wordt onder andere gebruikt voor nieuwe centrumplannen, straatvernieuwing en sportparken. In de Tweede Kamer wordt besloten dat er een parlementaire enquête naar de gaswinning komt - maar niet op korte termijn.

Ondertussen legt een onderzoek van RTV Noord bloot dat het de provincie en gemeenten niet lukt om grip te krijgen op het aardbevingsdossier. De schadeafhandeling en de versterking glippen de regio door de vingers.

Tussen de provincie en de gemeenten, maar ook tussen de gemeenten onderling, is een gebrek aan vertrouwen. Iedereen weet het over het algemeen beter en vingerwijzen is aan de orde van de dag. Commissaris van de Koning René Paas en gedeputeerde Eelco Eikenaar, die de gaswinning in zijn portefeuille heeft, krijgen stevige kritiek. 'De één wil het niet en de ander kan het niet', is de teneur onder betrokkenen in het dossier.

Ook bij de Tijdelijke Commissie Mijnbouwschade Groningen (TCMG), dat speciaal is opgezet om de schade aan gebouwen sneller af te handelen, is nog weinig sprake van daadkrachtige uitvoering. Er liggen bijna 4000 schadeopnames op de plank, en de wachttijd voor gedupeerden neemt toe.

Wel is er een doorbraak voor huiseigenaren in het bevingsgebied. Zij kunnen voortaan compensatie krijgen voor de waardedaling van hun woning. Het bedrag wordt gebaseerd op een percentage van de WOZ-waarde op 1 januari 2019 en kan oplopen tot tienduizenden euro's.

Dat hoop dat de aarde minder heftig trilt als er minder gas wordt gewonnen, vergaat in mei. Even voor zes uur 's ochtends schudt de grond bij Westerwijtwerd met een kracht van 3.4 op de Schaal van Richter. De beving wordt gevoeld van Zeerijp tot Haren, van Appingedam tot Groningen. Het is de derde zwaarste aardbeving in de gaswinningstijd van Groningen.

Uit het hele land komen officiële reacties op de beving. Koning Willem-Alexander noemt de beving voor mensen in Groningen verschrikkelijk, maar minister Wiebes laat zich één dag na de beving van een andere kant zien in de provincie. Hoe omschrijft de knal als 'bevinkje'.

De NAM - de gaswinnende partij met als aandeelhouders de Staat, Shell en Exxon - onderstreept in een rapport dat de bevingen niet zullen stoppen zolang in Groningen naar gas wordt gewonnen. Dat gebeurt deze maand overigens precies zestig jaar. Het leverde de Staat 417 miljard euro op.

Halverwege het jaar wordt duidelijk hoe groot de problematiek bij de TCMG écht is. Sinds de start van de instantie in maart 2018, is slechts de helft van de aanvragen behandeld.

Ruim 5000 Groningers krijgen in juni een brief met de mededeling dat het besluit dat de afhandeling van hun schade tot zo'n 15 maanden later komt. De totale afhandelingstijd komt daarmee op 2,5 jaar.

Om de enorme hoop met schademeldingen in een klap af te handelen en de situatie bij de commissie Mijnbouwschade werkbaar te houden, wordt een speciale 'stuwmeerregeling' bedacht. Duizenden mensen maken daar gebruik van en krijgen eenmalig 5000 euro uitgekeerd voor hun schades.

Eelco Eikenaar neemt afscheid als Gedeputeerde. Hij zegt dat het gasdossier niet in zijn koude kleren is gaan zitten. Ondertussen krijgt Groningen er een symbool bij. Mark van Esveld uit Beerta maakt een aardbevingsvariant van de Groningse vlag. Er worden er meteen honderden verkocht. Hij prijkt aan de gevels bij winkeliers, boerenbedrijven, het UMCG en zelfs gemeentehuizen.

De Raad van State oordeelt dat minister Wiebes meer zijn best moet doen om de gaswinning terug te dringen. De hoogste rechter eist een betere verklaring waarom er in 2020 nog steeds meer dan 15 miljard kuub gas moet worden gewonnen. Ook de Verenigde Naties geeft de overheid een tik op de vingers, en zegt dat ze meer moet doen voor gedupeerden van de gaswinning.

Dat dichtdraaien van de Groningse gaskraan heeft ook een andere kant, die in juli steeds beter aan het licht komt. De provincie luidt de noodklok voor duizenden banen die verliezen als de gaskraan dichtgaat. Groningen wil geld hebben om deze werkgelegenheid op te vangen.

Er is meteen een concreet voorbeeld. De overheid trekt de stekker uit het Centrum Veilig Wonen, dat zich jarenlang bezighield met de schadeafhandeling en versterking in de provincie. In een verklaring op de website zegt het CVW 'trots te zijn op ruim 75.000 afgehandelde schadedossiers, 12.000 inspecties, 5500 versterkingsadviezen en 3000 veiliger gemaakte woningen'. Later wordt bekend dat ook GasTerra - het bedrijf dat Gronings gas verhandelt - 165 mensen laat gaan.

Wiebes handelt naar de uitspraak van de Raad van State. Hij kondigt aan dat de Groningse gaswinning in 2022 stopt, in plaats van 2030. Even daarna zegt hij na een voorstelling van het toneelstuk GAS over de problematiek: 'We hadden eigenlijk al tien jaar geleden moeten ingrijpen.'

De reacties op de ingrijpende maatregel zijn positief, maar terughoudend. Op sociale media en voor onze microfoon reageren Groningers eenduidig: eerst zien, dan geloven. Er zijn al te veel mooie praatjes geweest voor een euforische stemming.

De aankondiging krijgt bovendien een wrange nasmaak. Shell en Exxon hebben een schadevergoeding van 90 miljoen euro bedongen ter compensatie van het stoppen met de gaswinning. 'Het kan niet anders', zegt Wiebes.

Verder blijkt uit een geheim document dat de NAM de Staat eerder dreigde om de gaskraan voortijdig dicht te draaien. Op die manier wilde de NAM af van de aansprakelijkheid voor de aardbevingen. Ze weigerde zo te betalen voor huizen die volgens de nieuwste normen veilig zouden zijn, maar waarvoor al wel toezeggingen over de versterkingen waren gedaan. Volgens minister Wiebes heeft het eerder dichtdraaien van de gaskraan echter geen gevolgen voor de versterking van woningen.

Minister Wiebes geeft het CVW een flinke schop na, nu het contract van de instantie niet wordt verlengd. Het CVW, jarenlang aangestuurd door de NAM en verantwoordelijk voor de versterking en schadeafhandeling, krijgt het verwijt talloze inspecties nooit te hebben uitgevoerd.

Het CVW reageert kort: 'Wij handelden altijd naar eer en geweten binnen onze opdracht.'

De nabrander is opmerkelijk, omdat de opvolgers de zaken niet op orde hebben. Het aantal inspecties vanwege de schadeafhandeling en versterking ligt in 2019 fors achter op voorgaande jaren. Waar in 2017 liefst 5000 huizen werden geïnspecteerd en in 2018 4000, zijn dat er in 2019 tot oktober slechts 1000.

Het lijkt er op dat TCMG juist mínder slagkracht heeft dan het Centrum Veilig Wonen. TCMG neemt dan ook extra schade-opnemers aan om de hoge instroom van nieuwe schademeldingen voor de versterkingsoperatie sneller af te handelen. Waar die vandaan komen nu het CVW wordt ontmanteld, laat zich invullen.

Ondertussen lijkt de problematiek groter en groter te worden. In Delfzijl worden tien huizen acuut onveilig verklaard. Een steekproef in Loppersum toont dat alle woningen met schade versterkt moeten worden.

De NAM moet zich voor de Tweede Kamer verdedigen voor de geuite bedreigingen om de gaskraan eerder dicht te draaien. De NAM ontkent dat het een bedreiging was en plaatst zichzelf in de slachtofferrol. Sandra Beckerman van de SP noemt het een schertsvertoning.

Aan het einde van het jaar maken Wiebes en Paas afspraken met de NAM over de afhandeling van oude schades. Het gaat om 6000 gevallen. Woningeigenaren die kunnen aantonen dat een eerder aanbod van de NAM onvoldoende was, kunnen zich melden bij de provincie. Als blijkt dat ze inderdaad niet genoeg zijn gecompenseerd, moet de NAM het verschil betalen. Zo zijn er tegen het eind van 2019 toch zaken in beweging gekomen.

Los daarvan volgt de eerste harde uitspraak rondom immateriële, dus emotionele schade voor bevingsgedupeerden. Het Gerechtshof oordeelt dat 65 inwoners recht hebben op een vergoeding van de NAM voor immateriële schade en aangetast woongenot. Het gaat daarbij om minimaal 2500 euro smartengeld.

Het aangekondigde 'jaar van de uitvoering' krijgt aan het einde een symbolische invulling. In Ten Post wordt de eerste gaswininstallatie in de provincie gesloopt. De installatie maakte onderdeel uit van het 'Loppersum cluster', waar al sinds de aardbeving van 3.6 in Zeerijp volgend jaar geen gas meer werd gewonnen vanwege de onveiligheid. In de komende jaren moeten meerdere sluitingen en demontages volgen.

Met alle schades en versterkingsvraagstukken die nog open staan, kan het bijna niet zo zijn dat 2019 het enige 'jaar van de uitvoering' zal blijven.