Vijf kinderen en vier volwassenen werden doodgeschoten op een boerderij - maar waarom?

Dit is in het kort de officiële lezing van de dood van de 38-jarige NSB-er en herenboer Everhard Ebels, zijn twee jaar jongere vrouw Tetje en hun kinderen Wieneke (14), Fekko (11) en Derk (6) aan het einde van de Tweede Wereldoorlog.

De familie zou door de Polen zijn doodgeschoten op haar boerderij in de Kroonpolder die daarna in brand werd gestoken of geschoten.

Maar er is nog een veel gruwelijker scenario van deze tragedie. Behalve het gezin Ebels zijn op de boerderij nog twee vrouwen en twee kinderen vermoord. Dat zijn Arendje Blaak (50), Maartje Maria 't Mannetje-Beijer(40) en haar kinderen Evert 't Mannetje (9) en Lena 't Mannetje (5) allemaal uit het Zuid-Hollandse Zuidland.

De vier volwassenen en vijf kleine kinderen zouden ook niet zijn gedood door Polen, maar waarschijnlijk door mensen uit het Oldambt.

Deze opzienbare lezing komt van de 71-jarige schrijver Gerard Olinga uit Lienden. Olinga is geboren Delfzijlster en oud-politieman in onder meer Beerta en Blijham.

De oud-rechercheur deed uitgebreid onderzoek naar deze inktzwarte bladzijde in de Groningse geschiedenis en kwam tot een opzienbarende versie van de oorlogstragedie van de Kroonpolder.

Neerlands grootste historicus Lou de Jong schreef erover in zijn beroemde 14-delig standaardwerk het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Frank Westerman haalde het drama aan in zijn bestseller De Graanrepubliek.

Olinga komt met zijn onthullende versie van het verhaal in het boek de Doofpotbewakers, dat hij in samenwerking met historicus Jan Pieter Koers uit Midwolda schreef. De titel van het boek is niet zomaar gekozen, want volgens de schrijver is veel rond het drama weggemoffeld.

Everhard Tonko Ebels was van een rijk boerengeslacht dat ook politiek flink aan de weg timmerde. Zo was vader Fekko lid van de Tweede Kamer en zijn oom Edzo was de jongste burgemeester van Nederland in Beerta. Nadien was hij gedeputeerde en waarnemend commissaris van de Koningin in 1941/42.

Waarom is het gezin Ebels doodgeschoten? En wie waren die twee vrouwen en twee kinderen? Waarom moesten zij ook dood? En waarom is daar altijd over gezwegen? In het boek wordt geprobeerd daar een antwoord op te geven.

Het was het einde van de oorlog. De laatste Duitse bastions waren die bij Delfzijl (Nansum), Dollart Süd en Termunten (Fiemel) en daar werd nog hevig gevochten. De geallieerden, met name Canadezen, Polen en Belgen stormden ondertussen van alle kanten onze provincie in.

De Poolse bevrijders stuitten bij Drieborg op fikse tegenstand. Vanaf batterie Dollart Süd bij de Dollarddijk (latere Ambonezenbosje - EH) lagen ze voortdurend onder Duits artillerievuur.

Een Poolse tank werd vlak bij de boerderij van Ebels net buiten Drieborg onder vuur genomen en belandde in de sloot.

In de boerderij van Ebels net buiten Drieborg ontdekten de Polen een radiozender van de Duitsers, waarmee de Poolse posities werden doorgegeven. In het officiële verhaal is dat de reden waarom de Polen de familie Ebels hebben doodgeschoten. Olinga heeft in geen enkel archief het bewijs van een radiozender kunnen vinden.

Hier gaat het verhaal van Olinga dus een andere kant op. De schrijver raadpleegde vele archieven van onder meer het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD), het Nationaal Archief en verschillende dagboeken.

Een van die dagboeken is die van meester Stijkel van de lagere school in Drieborg. Hij voerde gesprekken met dorpsbewoners, mensen uit de buurt en familieleden.

Aan de hand van zijn onderzoek komt Olinga tot vier andere scenario's van de tragedie van de Kroonpolder, die hij in zijn boek beschrijft. Drie daarvan hebben een Poolse draai aan het verhaal. Maar Olinga gaat zelf voor het vierde scenario.

'Ik denk dat het niet de Polen zijn geweest, maar de mensen van de Binnenlandse Strijdkrachten en de politie van Beerta, die achter de dood zitten', meent Olinga.

In het boek komt de schrijver dus met vier scenario's. Hier het vierde zoals het volgens de schrijver gegaan zou kunnen zijn:

Op 17 april 1945, een mooie voorjaarsdag, gaan enkele mensen van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) en een groep politiemensen naar de boerderij van Ebels om hem te arresteren. Hij was immers lid van de NSB en alle NSB-ers werden zo rond de bevrijding gearresteerd.

De arrestatie loopt compleet uit de hand. Mogelijk speelt hier het toen nog onbekende lot mee van de door de Duitse Sicherheitsdienst opgepakte verzetsstrijders Gerrit Wiegers uit Finsterwolde en Jan Driegen en Hendrik Frans Dresselhuis uit Nieuweschans.

Marechaussee Wiegers en douanechef Driegen zijn collega's van de Beertster politieagenten en Binnenlandse Strijdkrachten. Mogelijk is Ebels als verrader beschouwd.

De arrestatie in de Kroonpolder loopt zo uit de hand dat er wordt geschoten. Met dodelijke afloop voor het hele gezin Ebels.

Behalve de Ebels blijken er ook NSB-ers op de boerderij te bivakkeren. In die periode zijn duizenden gevluchte NSB-ers (zogeheten Lüneburgers) met de trein via Nieuweschans teruggestuurd vanuit Duitsland

De meesten zochten in het Oldambt onderdak en vonden dat ondermeer bij de Duitsgezinde Ebels.

Arendje Zoeteman-Blaak, Maartje Maria 't Mannetje-Beijer en haar twee kinderen Lena en Evert zijn vier van de Lüneburgers op de boerderij van de Ebels. Zij zijn ter plekke doodgeschoten. Mogelijk omdat ze getuige zijn geweest van het doodschieten van het Ebels-gezin.

Wat ook mogelijk is, is dat ze later die avond verscholen in de kelders om het leven zijn gekomen toen de Polen de boerderij plat schoten.

Poolse militairen komen die avond op verzoek van de Binnenlandse Strijdkrachten naar de boerderij in de Kroonpolder en schieten de hele boel in brand, zodat alle sporen van de tragedie zijn gewist.

Mogelijk zijn er nog meer NSB-ers op de boerderij geweest en het is volgens Olinga zelfs goed mogelijk dat er nog meer doden zijn gevallen. De lichamen van alle negen slachtoffers zijn nooit gevonden. De familie van de vrouwen en kinderen uit Zuidland hebben nooit geweten wat er daar op de boerderij is gebeurd. Omgekomen door oorlogsgeweld was altijd de officiele lezing.

Er is wel een familiegraf van het gezin Ebels met de drie kinderen op het kerkhof van Nieuw-Beerta.

Olinga vermoedt dat er geen stoffelijke resten in het graf van de Ebels liggen. Dat het meer een herdenkingsmonument is. De oud-rechercheur denkt dat de negen lichamen samen op een plek liggen ergens in de Kroonpolder.

Het is een scenario dat volgens Olinga na al zijn bevindingen heel goed mogelijk is. En zou het officiële scenario van de boze Polen die om zich heen hebben gemaaid, ook gewoon waar kunnen zijn?

'Nee!' Daar is Olinga heel stellig in. 'Er zijn door de BS, politie en de gemeente Beerta zo veel dingen verdoezeld. Neem alleen al het feit dat de tragedie plaatsvond op 17 april en er pas op 16 mei 1945 aangifte van overlijden is gedaan.'

'Als de Polen achter de dood van al die mensen en kinderen hebben gezeten, had je dat allemaal niet hoeven doen...'