Handgel hamsteren vanwege coronavirus: 'Dat is begrijpelijk menselijk gedrag'

De desinfecterende handgel is uitverkocht in een Etos-filiaal.
De desinfecterende handgel is uitverkocht in een Etos-filiaal. © ANP
In ons land zijn inmiddels op diverse plekken besmettingen met het coronavirus vastgesteld en iedereen reageert daar weer anders op. De één hamstert desinfecterende middelen en blikken bruine bonen, terwijl anderen dat overdreven vinden.
Maar hoe werkt dat eigenlijk in ons brein? Hoogleraar Sociale Psychologie Tom Postmes van de Rijksuniversiteit Groningen bestudeert menselijk gedrag in mensenmassa's en volgt de ontwikkelingen rondom het coronavirus op de voet. 'Je merkt dat als zo'n virus dichterbij komt, mensen zich erop gaan voorbereiden', zegt hij.

Dilemma

De situatie dat mensen die voorzorgsmaatregelen treffen door flesjes handgel in te slaan, is daar volgens hem een goed voorbeeld van. ''Dan heb ik dat alvast geregeld', is vaak de gedachte. Iedereen realiseert zich dan dat sommige producten schaars kunnen worden en slaan uit voorzorg genoeg dingen voor een bepaalde periode in.'
'Heel rationeel gedrag, maar niet leuk voor anderen. Het wordt ook wel het commons dilemma genoemd. In zo'n geval gaat zorgen voor jezelf ten koste van het collectief', legt de hoogleraar uit. 'Maar zulke gevallen van hamsteren zie je pas als een virus echt dichterbij komt, dán wordt het relevant en pas je je gedrag erop aan.'
Hoogleraar Sociale Psychologie Tom Postmes van de RUG

Roeien met de riemen

Dat onzekerheid over de verspreiding van het coronavirus mensen parten kan spelen, weet ook Postmes. 'Maar in onzekere situaties moeten mensen nu eenmaal roeien met de riemen die ze hebben', vertelt hij.
'We weten niet precies hoe het virus zich ontwikkelt en wat er kan gebeuren, dus maken we scenario's in ons hoofd waarbij we anticiperen op de situatie. De één is daar enthousiaster in en bereidt zich op het allerergste voor, terwijl een ander denkt dat het niet zo'n vaart zal lopen en zich helemaal niet voorbereidt. Uit die veelvoud van reacties ontstaat dan een gedragspatroon.'
'Je ziet ook hele logische dingen ontstaan', gaat hij verder. Zo zijn de wat oudere mensen volgens de hoogleraar meer op hun hoede dan jongeren. 'Vooral omdat het coronavirus juist de wat oudere mensen treft. Op je hoede zijn is heel verstandig.'

Rol van de media

De rol van de media vindt Postmes eveneens van belang. 'Als mensen niet precies weten hoe het zit, maar er toch over praten, gaan al snel geruchten rond. Zo hoor je vaak dat de statistieken uit China en Iran niet deugen. Als media geruchten daarover verspreiden, ontstaat snel het beeld dat het virus volkomen oncontroleerbaar is. Dat geeft ruimte voor doemscenario's', stelt hij.
'Des te meer redenen om te varen op een instantie die in staat is om al die gegevens bij elkaar te harken en kennis van zaken heeft', voegt hij daar meteen aan toe. 'En het RIVM is zo'n instantie. Daar moeten we dan op vertrouwen.'