Zelfs mét nieuwe regels vraagteken bij komst afvalreferendum

3 maart 2020, 20:50 • 6 minuten leestijd

Rondslingerende afvalzakken bij een ondergrondse container in Groningen. © Marten Nauta/RTV Noord

Mochten de referendumplannen van vijf partijen in de Groningse gemeenteraad werkelijkheid worden, dan is het nog maar de vraag of die plannen ook leiden tot een referendum over het afvalbeleid.

Een referendum over afval is een grote wens van de SP, één van de indieners van de plannen. Maar over besluiten over de hoogte van gemeentelijke tarieven en belastingen kunnen geen referenda gehouden worden, staat in de plannen die de SP zelf voorstelt.

De oppositiepartijen SP, 100% Groningen, Stadspartij, Student&Stad en PVV, samen goed voor 11 van de 45 zetels, hebben hun plannen voor een nieuwe referendumverordening ingediend bij de gemeente. Die plannen zijn nodig omdat de regels uit de oude gemeenten Groningen en Haren niet meer gelden. De voormalige gemeente Ten Boer had geen referendumverordening.

Ze willen dat hun voorstel op 22 april in de gemeenteraad besproken wordt en hopen daarmee op het laatste moment het afvalbesluit te kunnen uitstellen en een referendum daarover te kunnen uitschrijven.

De partijen verzetten zich daarmee tegen het besluit van afgelopen maand, dat er pas eind dit jaar gesproken wordt over de referendumregels. Ze hebben haast in verband met de mogelijke invoering van diftar. Dat is een methode van afvalinzameling waarbij je betaalt per zak of bak afval die je aanbiedt.

De gemeenteraad stemt daar naar verwachting op 27 mei over en er tekent zich een meerderheid van GroenLinks, D66, Partij voor de Dieren en VVD af vóór diftar. Met dat referendum proberen de tegenstanders van diftar die besluitvorming tegen te houden.

Maar omdat een referendum niet mag gaan over tarieven en belastingen, gaat die vlieger niet op, stelt Jasper Been, raadslid voor GroenLinks: 'Met de plannen van de SP en andere partijen is het houden van een afvalreferendum helemaal niet mogelijk.'

SP'er Daan Brandenbarg is het niet met Been eens. 'Een referendum over diftar gaat over de vraag welk afvalsysteem je wil. Het gaat niet over het vaststellen van de hoogte van tarieven', stelt hij.

Volgens Been gaat Brandenbargs redenatie niet op. 'Het afvalsysteem is onderdeel van de tarievennota. Het is daarin opgenomen en daarom is het onlosmakelijk met elkaar verbonden', zegt de GroenLinkser.

SP, 100% Groningen, Stadspartij, Student&Stad en PVV hebben hun referendumplannen gebaseerd op een daarvoor bestaand model van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). In de plannen kunnen zowel inwoners als de gemeenteraad een referendum aanvragen.

Als inwoners een referendum aan willen vragen moet eerst twee procent van de kiesgerechtigden aangeven dat er voorlopig geen besluit genomen kan worden over een bepaald voorstel. In dit artikel gebruiken we de invoering van Diftar als voorbeeld.

Twee procent van de kiesgerechtigden komt neer op ongeveer 3.552 inwoners. Die moeten hun naam, adres, geboortedatum en handtekening achterlaten om te laten weten dat ze het besluit willen uitstellen. 'We zijn al bezig met het verzamelen van contactgegevens van mensen die een Diftar-referendum willen', stelt SP-raadslid Daan Brandenbarg.

Maar als dat verzoek is gedaan en de 3.552 inwoners echt hun handtekening hebben gezet, is het referendum nog geen feit. Uiteindelijk moet namelijk vier procent van de inwoners een referendum willen: er zijn dan 7.105 handtekeningen nodig.

De 3.552 eerder ingediende handtekeningen tellen niet meer mee als die 7.105 handtekeningen zijn verzameld. Er moet dus opnieuw een briefje worden ingevuld.

De vijf partijen leggen de lat wat hoger dan bij de referendumregels die in de oude gemeente Groningen golden: daar hoefde 'slechts' drie procent van de inwoners een referendum te willen.

De gemeenteraad kan in dit voorstel ook zelf een referendum uitschrijven. De kans dat dit bij het afvalbeleid gebeurt is niet zo groot: een meerderheid van de partijen lijkt voor diftar te zijn, terwijl het CDA geen voorstander van referenda in het algemeen is.

Bij een referendum, dat is aangevraagd door inwoners, wordt een raadsbesluit voorgelegd. Stemmers kunnen aangeven of ze voor of tegen dat raadsbesluit zijn.

Een referendum dat door de raad is aangevraagd kan ook die vraagstelling hebben. Ook kan de vraag bestaan uit 'meerdere antwoordcategorieën of vraagstellingen'. Het referendum krijgt op die manier meer de vorm van een enquête.

Opvallend is verder dat er geen kiesdrempel meer geldt in de plannen. Mocht er een referendum komen, dan maakt het dus niet uit hoeveel mensen stemmen: de uitslag geldt altijd. 'Wel is het een raadgevend referendum: als er een hele lage opkomst is, kunnen partijen dit meewegen in hun oordeel', stelt SP'er Brandenbarg.

De vijf oppositiepartijen hopen de referendumregels op 22 april aangenomen te krijgen. 'Andere partijen krijgen daarbij wat te zeggen over de details', zegt Brandenbarg. 'Als D66 bijvoorbeeld alleen instemt als er vijf procent van de inwoners een referendum moet aanvragen voor het er komt, gaan wij daar niet moeilijk over doen.'

Als de regels onveranderd worden aangenomen en twee procent van de inwoners zet inderdaad zijn of haar handtekening, wordt het afvalbeleid pas na dat referendum vastgesteld. Dat duurt dan tot ver na de zomer, want in verband met het zomerreces wordt pas op 9 september een besluit genomen over het doorgaan van het referendum en duurt het nog maanden voor dat referendum ook wordt gehouden.

Dat kan nog net, stelt Daan Brandenbarg: 'Als we het in oktober of november houden, is dat vroeg genoeg om de besluitvorming over het afvalbeleid op tijd klaar te laten zijn'.

In 2021 moeten de nieuwe afvalregels van kracht zijn: in de hele gemeente Groningen moet dan hetzelfde regime gelden. Is dat niet het geval, dan kost dat de gemeente geld. 'Dertig miljoen euro', stelt een woordvoerder van wethouder Glimina Chakor (GroenLinks).

'Als op 1 januari niet in de hele gemeente dezelfde regels gelden, kan de gemeente geen afvalstoffenheffing meer opleggen aan de inwoners', stelt de woordvoerder. 'Dan krijgt de gemeente te maken met een verlies van dertig miljoen euro: dat is het bedrag dat de gemeente Groningen per jaar kwijt is aan het inzamelen en verwerken van huishoudelijk afval.'

Of die redenatie daadwerkelijk opgaat valt overigens te betwijfelen. De gemeente Westerwolde slaagde er niet in de wijze van afvalinzameling in de hele gemeente per 1 januari 2020 gelijk te trekken.

Het afval wordt in de twee voormalige gemeenten Vlagtwedde en Bellingwedde op verschillende manieren opgehaald, maar inwoners betalen in de hele gemeente wel hetzelfde vaste bedrag.

Dit jaar moet Groningen overigens al 2,4 miljoen euro bijleggen op de afvalstoffenheffing. Dat is zo omdat het afval in de drie voormalige gemeenten Groningen, Haren en Ten Boer nog niet op dezelfde manier wordt opgehaald.

Als de regels voor afval ophalen op 1 januari 2020 geharmoniseerd waren geweest, had de gemeente Groningen de afvalstoffenheffingen kunnen indexeren. Dat is nu niet gebeurd. 'De afvaltarieven blijven daarom ongewijzigd in 2020, maar er ontstaat wel een tekort van 2,4 miljoen euro', stelt de gemeente.

Voor een bedrag van 700.000 euro was dit al vooraf in de begroting gezet. De rest van het tekort, 1,7 miljoen euro, wordt veroorzaakt door kostenstijgingen op het gebied van onder andere stort, salaris en materieel.

De afvalstoffenheffing in de gemeente Groningen gaat komend jaar daarom hoe dan ook omhoog, stelt de woordvoerder van wethouder Chakor.

'Of de gemeenteraad wel of geen diftar wil: per 2021 vindt een kleine verhoging van de afvalstoffenheffing plaats. Dat heeft ermee te maken dat we die dan kunnen indexeren. Exacte bedragen kan ik nog niet noemen', zegt de woordvoerder.