Epidemieën in Groningen: Cholera (1832)

Af en toe hoor je Danny de Munk het nog zingen op de radio. De titelsong van de film 'Ciske de Rat' uit 1982. Tegenwoordig vloeken we het liefst in het Engels maar vroeger wensten we elkaar vooral besmettelijke ziektes toe, zoals: 'tering!', 'tyfus!', en 'krijg de kolere!'

Slechts een enkeling weet nog wat hij een ander dan wenst, maar 'kolere' is eigenlijk Cholera. Een van de naarste besmettelijke ziektes die er bestaat. Slachtoffers kunnen 's ochtends nog gezond zijn en 's avonds dood. 

Cholera is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door een bacterie. Het wordt overgebracht via besmet water en komt vooral voor in gebieden zonder waterleiding en riool. Patiënten krijgen een ernstige diarree en drogen daardoor uit. Cholera kwam oorspronkelijk alleen voor in India, maar na 1817 verspreidde de ziekte zich en in 1831 bereikte het Europa. 

De angst was groot toen er in dat jaar onheilspellende berichten verschenen in de kranten. In Riga waren binnen drie dagen 198 van de 336 besmette personen overleden, zo meldde de Groninger Courant van 17 juni 1831.

Riga lijkt misschien ver weg, maar er bestond in die tijd al intensief scheepvaartverkeer tussen Groningen en deze havenstad in Letland. En zeelieden waren volgens de publieke opinie in die tijd de grote verspreiders van de cholera.

In Stad was men extra ongerust. Daar had men net de traumatische ervaring met de 'Groninger ziekte' achter de rug. Deze vermoedelijke malaria-epidemie brak uit in 1826 en eiste ruim 2.800 slachtoffers. Een enorm aantal op de toenmalige bevolking van 30.000 personen.

Binnen een jaar werd cholera in Zoutkamp geconstateerd en snel daarna viel het eerste slachtoffer in de stad Groningen. Op 2 september 1832 overleed Lena Sanders, een 'veelal bedlegerige vrouw' die met haar oude moeder in een kamer aan het 'Loopende Diep' woonde.
 

Dankzij de historica Minie Baron, die promoveerde op de gezondheidszorg in Groningen tussen 1800 en 1870, weten we hoe het verder ging. Groningen had ervaring met een eerdere epidemie en je zou dus zeggen dat er voorzorgsmaatregelen werden getroffen. Maar dat viel tegen.

Net als elders pleitten artsen voor quarantaine van de hele stad, maar het sluiten van de stadspoorten riep in Groningen veel verzet op, want de handel moest wel doorgaan. De eerste prioriteit van het stadsbestuur lag bij het veilig stellen van de economische belangen van de stedelijke elite. Een tweede zorg was dat de maatregelen niet te veel mochten kosten.

Uiteindelijk namen artsen het voortouw in de preventie en bestrijding van de cholera, tot de landelijke overheid de gemeente uiteindelijk dwong om maatregelen te nemen. Die betroffen onder meer het inslaan van medicijnen en het inrichten van een noodhospitaal.

Artsen stonden machteloos tegen de 'Aziatische braakloop'. Overgeven en een klysma - het legen van de darmen - waren in die tijd de belangrijkste medische ingrepen en dat deden de cholerapatiënten al uit zichzelf.

Het belangrijkste advies dat artsen in huis hadden, was om geen onrijp fruit te eten, de buik warm te houden en niet naar buiten te gaan in de koude avondlucht.

Toen het stadsbestuur half november kon mededelen dat er al een week geen nieuwe gevallen bij waren gekomen, haalde iedereen dan ook opgelucht adem. Maar ondertussen waren er al 218 doden gevallen.

In de daaropvolgende jaren braken er telkens nieuwe cholera-epidemieën uit. Bij de laatste in 1866 vielen er meer dan duizend dodelijke slachtoffers in 
Stad.

Thomassen à Thuessink, Gerbrand  Bakker en Baart de la Faille. Vandaag de dag herinneren straatnamen nog aan deze Groninger artsen die probeerden het raadsel van de cholera op te lossen. Volgens de heersende opvatting speelden miasma's, kwalijke dampen die uit de grond opstegen, een belangrijke rol bij het ontstaan van de cholera.

Die miasma's kwamen vooral voor op plekken waar het nat en vies was. Dat waren de krottenwijken van de stad Groningen, waar dan ook de meeste slachtoffers vielen. Riolen om vuilwater af te voeren en waterleidingen om schoon water aan te voeren zouden deze situatie flink verbeteren, zo dachten de artsen.

Het idee dat miasma's de oorzaak waren, klopte niet. Maar de aanleg van riool en waterleiding hielp wel. Dat cholera werd veroorzaakt door een bacterie in menselijke uitwerpselen, die zich vooral via water verspreidde, ontdekte Robert Koch pas in 1883.