Epidemieën in Groningen: De Spaanse griep (1918)

Het graf van de kinderen van dokter Hans Jan Woudstra
Het graf van de kinderen van dokter Hans Jan Woudstra © RTV Noord/Reinder Smith
In de loop der eeuwen werd Groningen een aantal malen getroffen door ernstige epidemieën. Zoals in 1826 door de 'Groninger Ziekte', een vermoedelijke malaria-epidemie en in 1832 door de cholera.
Maar amper 100 jaar geleden werden we getroffen door een epidemie die grote gelijkenis vertoonde met de huidige corona-epidemie en waarvan we nog altijd de sporen terug kunnen vinden.
Graf van Piet Hans Woudstra en Anna Petronella Woudstra (Foto: Reinder Smith)
'Ter nagedachtenis aan onze lievelingen, Piet Hans Woudstra en Anna Petronella Woudstra. Overleden: 9 en 15 december 1918.'
Het is te lezen op een grafmonument op de begraafplaats van Siddeburen. Eén van de sporen die De 'Windvlaag des doods' heeft achtergelaten in Groningen. Net als duizenden anderen in Groningen werden ook deze kinderen het slachtoffer van de Spaanse Griep.

De Spaanse Griep

De Spaanse Griep was een buitengewoon agressief influenzavirus dat de wereld trof op een kwetsbaar moment; het einde van de Eerste Wereldoorlog. Veel mensen waren ondervoed, miljoenen soldaten leefden dicht bij elkaar en medische diensten waren al overbelast door de oorlog.
De naam 'Spaanse Griep' duikt voor het eerst op in mei 1918 in een bericht waarin staat dat de Spaanse koning Alfonso XIII en zijn ministers door een geheimzinnige en zich snel uitbreidende ziekte geveld waren. Zo leek het alsof de ziekte voor het eerst in Spanje opdook, maar niets was minder waar.
Op het moment dat de Spaanse koning getroffen werd door de griep waren er al tienduizenden zieken in Europa. Maar dat waren vooral Amerikaanse, Franse en Duitse soldaten. De militaire censuur zorgde ervoor dat berichten hierover niet in de krant kwamen. De vijand kon anders denken dat het een goed moment was voor een aanval.

Groningen als eerste

Groningen was de laatste provincie waar het coronavirus opdook, maar met de Spaanse Griep was dat net even anders. Het eerste bericht dat de ziekte in Nederland is opgedoken is van 11 juli 1918.
Toen meldde 'Het Volk' dat 'de Spaansche ziekte' was opgedoken onder de geïnterneerde Britse militairen in het “Engelsche Kamp' in Stad. Een paar dagen later viel te lezen dat er inmiddels 300 besmettingen waren, maar gelukkig is volgens de krantenberichten 'alles onder controle'.

Afwijkende griep

De Spaanse Griep was in meerdere opzichten een afwijkende griep. De eerste uitbraak was buiten het gebruikelijke griepseizoen in de zomer van 1918. En in de herfst en winter van 1918-1919 kwam er een tweede griepgolf die enorm huishield.
Ieder virus zoekt zijn eigen groep slachtoffers en de Spaanse Griep trof vooral kinderen en jong volwassenen in plaats van de ouderen die nu het kwetsbaarst zijn voor het coronavirus.
Dokter Hans Woudstra in apotheek Wijhe in 1883 (Foto: Rinse Brink)

Huisarts Woudstra in Siddeburen

Hans Jan Woudstra was een jonge huisarts die in 1912 afstudeerde aan de Groninger universiteit. Een jaar later trouwde hij met Petronella Meindersma en vestigde zich in Siddeburen. Op 8 maart 1914 werd zoontje Piet geboren en op 21 juli 1918 dochtertje Anna. Woudstra was een enthousiaste amateurfotograaf en fotografeerde onder andere zijn zoontje Piet. Een jongetje met blonde krullen.
Woudstra maakte eind 1918 overuren, net als alle andere artsen ter wereld. De meeste slachtoffers vielen in de streken waar onder armoedige omstandigheden en in slechte hygiëne werd geleefd. In het Drentse Hollandscheveld, in het Overijsselse Vriezenveen en in Oost-Groningen was het zo erg dat hele families door de influenza werden weggevaagd. 
Artsen stonden machteloos tegenover het extreem venijnige virus en veel patiënten overleden aan de longontsteking die er bovenop kwam. Ook onder de patiënten van Woudstra sloeg de Spaanse Griep toe.

Dood van de kinderen

'Hoe het precies gekomen is, weten we niet', zegt kleinzoon Rinse Brink. 'Mijn oma wilde er nooit over praten. Maar mijn grootvader ging uiteraard op ziekenbezoek en ze hadden een praktijk aan huis. Het Spaanse griep virus heeft op een of andere manier de kinderen besmet.'
Eerst werd de baby ziek en daarna de 4-jarige Piet. De baby Anna werd nog opgenomen in het ziekenhuis, maar niets mocht baten. Ze overleed op 9 december en zes dagen later stierf ook haar broertje Piet.
Zoon Piet Hans Woudstra (Foto: Rinse Brink)
Toen de Spaanse Griep epidemie was afgelopen vertrok het echtpaar uit Siddeburen. 'Hun huis aan de Hoofdweg stond vlak bij de begraafplaats en ze keken de hele dag uit op het graf van hun kinderen en dat was niet vol te houden', zegt kleinzoon Rinse. 'Woudstra werd huisarts in Wijhe bij Zwolle. Daar kregen ze in 1920 nog een kind dat ze weer de naam Anna Petronella gaven. Dat is mijn moeder.'

Ergste epidemie ooit

De Spaanse griep was in aantal zieken en doden de ergste epidemie die de mensheid ooit heeft getroffen. Het aantal doden – de meest recente schatting is 50 miljoen – overtrof de 9 miljoen slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. 
In totaal zijn in ons land bijna 30.000 personen aan deze pandemie gestorven, ongeveer 26 per 1000 inwoners. Maar op plekken waar de armoede groot was, zoals de Gronings en Drentse veenkoloniën liep dat wel op tot 77 per 1000 in de rampmaand november in 1918.

Tragisch einde

Het leven van dokter Woudstra eindigde tragisch. Hij stierf op 15 mei 1940. Volgens de overlevering wond hij zich zo op over de Duitse inval in ons land dat hij een hartstilstand kreeg.
Meer over Woudstra en zijn familie is te lezen op de website van Woudstra's kleinzoon Rinse Brink.