Sterfdag H.N. Werkman in stilte herdacht
Vandaag is het 75 jaar geleden dat drukker en kunstenaar Hendrik Nicolaas Werkman is overleden. Hij werd in de ochtend van 10 april 1945, nog maar enkele dagen voor de bevrijding van Groningen, samen met negen andere mannen gefusilleerd in de bossen bij Bakkeveen.
Werkman wordt op 13 maart van dat jaar opgepakt door de Sicherheitsdienst en na verhoor in het Scholtenhuis overgebracht naar het Huis van Bewaring. Daar deelt hij de cel met onder meer rijwielhandelaar Eelke Glaudé. Glaudé is een aantal dagen later dan Werkman opgepakt omdat hij mensen waarschuwt dat de Duitsers, vlak bij zijn rijwielzaak aan de Hereweg, een zogeheten fietsenrazzia houden waarbij rijwielen worden gevorderd.
Twaalf jaar later zet Glaudé zijn herinneringen aan die laatste oorlogsdagen op veertien velletjes papier. Hij beschrijft de vriendschap die in korte tijd tussen Werkman en hem ontstaat en het moment waarop Werkman uit de cel wordt gehaald en hij alleen achterblijft. In Glaudés verslag komt echter nog veel meer ter sprake.
Twee vogels in één beklemmende kooi
Glaudé heeft na de bevrijding nooit ruchtbaarheid aan zijn ervaringen met Werkman willen geven, totdat hij twaalf jaar later op verzoek van Job Hansen, evenals Werkman lid van Kunstkring De Ploeg, zijn herinneringen aan Werkman opschrijft. Zijn verhaal wordt opgenomen in het Werkman Archief in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Liefhebbers van Werkman brengen in het voorjaar van 2020 dit verhaal uit in het boek "Twee vogels in één beklemmende kooi"
Tijdens de oorlog verzorgde Werkman samen met August Henkels, Adri Buning en Ate Zuithoff onder de naam De Blauwe Schuit verschillende uitgaven die in bedekte termen kritiek leverden op het nazi-bewind. De teksten werden door Werkman voorzien van kleurrijke "druksels".
Executie
De redenen voor de arrestatie van Werkman en zijn executie zijn nooit helemaal duidelijk geworden. Mogelijk was het naderen van de Canadese bevrijders in april 1945, de oorzaak van paniek op het Scholtenhuis. Koortsachtig werd door de SD'ers die daar nog aanwezig waren gezocht naar manieren om zich van belastend materiaal en van mensen te ontdoen.
De administratie van het Scholtenhuis werd vernietigd en de tientallen gevangenen werden, nadat ze in groepen waren verdeeld, weggevoerd en doodgeschoten om te voorkomen dat ze in handen van de bevrijder zouden vallen en tegen de Duitsers konden getuigen. Hendrik Nicolaas Werkman ligt begraven op de begraafplaats van Bakkeveen.
