Deze Dag: de bevrijding van Groningen

© Groninger Archieven
Het was met recht een geallieerd leger dat onze provincie 75 jaar geleden bevrijdde. Op deze dag, 11 april 1945, trokken Canadezen en Polen, voorafgegaan door Belgische soldaten, de provinciegrens over om Groningen te bevrijden.
In de week die daarop volgt, wordt hard gevochten in Groningen. De Tweede Canadese infanteriedivisie wil de stad snel innemen, zodat ze door kunnen stoten naar Delfzijl. De haven is van groot belang om voedsel aan land te brengen, bedoeld voor het uitgehongerde West-Nederland. Dat duurt langer dan verwacht, het Duitse verzet blijkt hardnekkig. De stad Groningen moet straat voor straat op de Wehrmacht worden veroverd. Pas op 16 april geven de bezetters zich over.
Intussen trekt de Eerste Poolse Pantserdivisie op naar Oost-Groningen. Op deze dag in de geschiedenis, 11 april, wordt als eerste Ter Apel bevrijd. De nacht daarop blijft het onrustig. Af en toe zijn schoten te horen. Voertuigen rijden af en aan. De Polen slaan hun hoofdkwartier op aan Hoofdkade 21.
De Pantserdivisie bestaat uit ruim 15 duizend man. Het zijn Polen die na veel omzwervingen in Schotland zijn terecht gekomen en daar hun eigen divisie hebben gevormd, onder generaal Stanislaw Maczek. Nadat ze Ter Apel hebben bevrijd, is Musselkanaal aan de beurt. Daarbij wordt niet één schot gelost.
Enkele tientallen Poolse soldaten buigen af naar Duits grondgebied. Daar bevindt zich, tien kilometer ten oosten van Ter Apel, het 'Lager Oberlangen'. In dit kamp zijn politieke tegenstanders van de Nazi's opgesloten. Aangekomen bij het lager blijkt dat niet alleen de bevrijders, maar ook de gevangenen Pools zijn. Het gaat om ruim 1700 vrouwen, die hebben deelgenomen aan de opstand in het ghetto van Warschau, tegen de Duitsers.
De wonderbaarlijke samenloop van omstandigheden resulteert in de tijd daarna tot tal van gesloten Poolse huwelijken. Een en ander is te lezen in 'De Loopgraafkoerier' een periodiek over militaire geschiedenis. Met dank aan kenner Joël Stoppels, die mij onder meer op dit tijdschrift opmerkzaam maakte.
Hij wijst ook op de rol die Belgische soldaten in de bevrijding van Groningen speelden. Niet voor niets is in Veele (gemeente Westerwolde) de brug over het Mussel-Aa-Kanaal naar de Belgische baron Philippe Rolin genoemd. Op 12 april 1945 kwamen daar bij felle gevechten tussen Wehrmachtsoldaten en het Belgische SAS (Special Air Service) drie Belgische parachutisten om het leven, waaronder Rolin. De nieuw gebouwde brug is na de bevrijding naar hem genoemd.
Het waren ook Belgische soldaten, die het eerst de provinciegrens overtrokken. Vanuit Coevorden voerden ze in snelle jeeps verkenningsmissies uit in Groningen, tot ver achter de Duitse linies. De Poolse 1e Pantserdivisie maakt er dankbaar gebruik van. Ze veroveren in hoog tempo onder meer Stadskanaal, Veendam en Winschoten. Hun opmars eindigt begin mei in Noord-Duitsland. Tot 1947 voeren de Polen bezettingstaken uit. Daarna is de divisie ontbonden.
Terugkeren naar het inmiddels communistische Polen ging vervolgens niet meer. Het kostte een aantal officieren die dat toch probeerden, het leven. Het merendeel van de manschappen vestigde zich in Canada en Groot-Brittannië, maar ook in België en Nederland bouwden veel Poolse oud-strijders een nieuw bestaan op.
Belgen, Canadezen, Polen, we gaan ze ook dit jaar herdenken en bedanken voor hun inzet om de provincie Groningen te bevrijden. In welk vorm dan ook. In de loop van 15 april wordt Winschoten veroverd op de vijand. Daarop gaan Polen en Belgen een weddenschap aan, wie als eerste met een flesje Gronings zeewater uit de Dollard terugkomt. De Belgen winnen. Hun aandeel in de bevrijding van Groningen is niet onopgemerkt gebleven, maar verdient wellicht meer aandacht. De Duitsers in de stad Groningers geven zich op 16 april over aan het Canadese oppercommando.
Daarmee zijn de gevechten nog niet over. De laatste slag in Nederland, die om Delfzijl, uitgevochten door de Canadezen, duurt tien dagen tot de Duitsers zich op 2 mei overgeven. Pas dan is Groningen eindelijk bevrijd. Een operatie die begon op deze dag in de geschiedenis, 11 april 1945.