Albert Benthem, de man die iedere rechtenstudent kent, is overleden

Het zogenaamde Benthem-arrest is nu verplichte kost voor elke rechtenstudent.

Benthem - zelf een fervent Mercedes-rijder - handelde in Oost-Europese automerken als Lada, Skoda en Trabant. Halverwege de jaren '70 wilde hij bij zijn benzinepomp in het Friese Noordwolde ook lpg gaan verkopen.

Kort na de ingebruikname van de lpg-installatie werd de door de gemeente verleende Hinderwetvergunning vernietigd. Reden: de opslagtank bevond zich midden in het dorp en dat werd door de Kroon (de minister) beoordeeld als onveilig.

Vervolgens ging alles mis wat maar mis kon gaan. Benthem zat zonder vergunning en wilde zijn bedrijf verplaatsen, maar kreeg daarvoor geen toestemming van de gemeente. Hij raakte in conflict met de fiscus omdat hij weigerde belasting te betalen, ging uiteindelijk failliet en raakte overspannen. Tegen zoveel ellende was ook zijn huwelijk niet bestand: het kwam tot een breuk met zijn vrouw én kinderen.

Benthem vocht de vergunningszaak aan en kreeg daarbij hulp van de grote oliemaatschappijen, vertelt RUG-hoogleraar bestuursrecht Herman Bröring, die Benthem goed kende.

'De olieconcerns huurden topadvocaten in. Ze waren bang voor hun lpg-handel, want dit probleem speelde natuurlijk ook in andere dorpen en steden. Eigenlijk is Benthem door hen misbruikt.'

De zaak werd uiteindelijk uitgevochten tot aan het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. Die bepaalde in oktober 1985 dat de Nederlandse overheid Benthem onrecht had aangedaan. Ook moest de Nederlandse wetgeving worden aangepast: het zogenaamde Kroonberoep moest worden geschrapt.

Volgens Bröring is het arrest van grote invloed geweest op het Nederlandse rechtsstelsel. 'Elke rechtenstudent kent het. Het is het schoolvoorbeeld van een pyrrusoverwinning en van de strijd van een individu tegen onrecht. Ik leg het mijn studenten ook altijd uit dat er een andere kant aan dit soort grote zaken zit. Die van het grootkapitaal versus dat wat een zaak met mensen persoonlijk doet.'

Tragisch is dat Benthem een schadevergoeding van 4,2 miljoen gulden verlangde, maar dat zijn advocaat de claim twee weken te laat indiende. 'Daardoor bleef hij met lege handen achter', vertelt Bröring. 'En de oliemaatschappijen waren hem daarna zogenaamd vergeten.'

Na alle ellende belandde Benthem in de bijstand en ging hij in een flat in Delfzijl wonen, met uitzicht over de Eems. Volgens Bröring hing het vol met ingelijste krantenknipsels over het naar Benthem genoemde arrest.

Procederen is Benthem altijd blijven doen. 'Hij was een bijzondere man, die altijd bozig was op de overheid en misstanden aan de kaak stelde. Benthem was ook lid van vier of vijf politieke partijen. Zo kon hij naar al die partijbijeenkomsten toe.'

Bröring zocht Benthem de laatste jaren geregeld op. 'Eind januari sprak ik hem voor het laatst tijdens een etentje in het Eemshotel. Ik was er samen met twee van mijn studenten. Benthem kampte met gezondheidsproblemen en zei dat we moesten opschieten met het plannen van een vervolgafspraak. Het zal er niet meer van komen, helaas.'

Albert Benthem is 92 jaar geworden. Hij wordt in zeer kleine kring begraven, zegt Bröring. 'Benthem heeft in de omgeving van Uithuizermeeden een eeuwigdurend graf gekocht. Zijn plan was altijd om op het graf een beeld van Vrouwe Justitia te laten plaatsen. Ik ben benieuwd of dat ook gaat gebeuren.'