75 jaar bevrijding: Jarig op de geboortedag van Hitler

De provincie Groningen is een van de laatste slagvelden van de Tweede Wereldoorlog in Groningen. RTV Noord en Dagblad van het Noorden staan met de serie 75 jaar bevrijding Groningen dagelijks stil bij de bevrijding van de provincie. Vandaag: jarig op de geboortedag van Hitler.

Door: Frank von Hebel

Op 20 april 1945 viert Adolf Hitler in zijn bunker in Berlijn, dat onder vuur ligt van de Russen, zijn laatste verjaardag. Op deze dag stelt generaal Eisenhower, de opperbevelhebber van de geallieerden, de Britten voor een aantal parlementsleden naar Duitsland te sturen 'om zich te overtuigen van de toestanden in de concentratie- en gevangenkampen.'

Trakteren op oranje snoepjes


En op deze dag wordt Gardina Folkersma uit Groningen twaalf jaar. Het is haar eerste verjaardag sinds de bevrijding van Groningen op 16 april 1945. Een heel speciale verjaardag dus. Ze grinnikt. 'En ik weet er echt helemaal niks meer van.' Maar ze herinnert zich nog wel haar verjaardag die ze in 1944 vierde. Ook die was speciaal. ' Mijn moeder wilde dat ik op school op oranje snoepjes zou trakteren. Die moesten perse oranje zijn. De Duitsers hadden alles wat met het Koningshuis te maken had verboden. En juist op de verjaardag van Hitler kwam ik met de kleur oranje op school. Dat vond ik best even spannend.'
In de oorlog woont ze met haar ouders en zus aan de Stadhouderslaan. Haar vader, boekhouder bij de Delftfabriek in de Herman Colleniusstraat, raakt tijdens de oorlog zijn baan kwijt en gaat aan de slag in de gaarkeuken. Ik heb daar ook wel eten opgehaald, mijn zus nam ik dan mee in de wandelwagen. Eens zat daar een pot snert tussen. Dat was gewoon feest natuurlijk toen we thuiskwamen. Niet dat we tijdens de oorlog honger hebben geleden, maar veel was het niet. Mijn vader fietste elke zondag naar het platteland om eten te halen bij de boeren. Hij betaalde met handdoeken, die wilden de boeren graag hebben. Maar op een gegeven moment zei mijn moeder: 'nu is het genoeg, ik houd geen linnengoed meer over.'
We kookten op een heel klein petroleumstelletje en een kookkachel in de keuken. Daar zaten dan weer van die blokjes afvalhout onder. Voor de oorlog hadden we twee kolenkachels in de voor- en achterkamer. Eén met eierkolen en één met kleine stukjes antraciet. Maar kolen waren in de oorlog op een gegeven moment niet meer beschikbaar. We hebben een oude potkachel gebruikt en daar hebben we de kamer en suite mee verwarmd. Soms mochten we in de voorkamer zitten, daar stonden de mooie meubels.''

Schuilplaats onder een luik

Haar vader maakt voor zijn dochters een schuilplaats onder een luik in de achterkamer. 'Als het luchtalarm ging werden er matrassen neergelegd, zodat wij er konden liggen. Er was ook nog plek voor de kinderen van de bovenburen. De ramen van de openslaande deuren aan de achterkant van het huis waren met breed plakband beplakt, zodat we niet door scherven werden geraakt als er kogels insloegen.'
In het laatste jaar van de oorlog wordt haar vader opgeroepen voor dwangarbeid. 'Maar daar had hij geen zin in. Onze dokter hielp hem. Hij stelde voor dat hij deed alsof hij reuma had, maar door een vergissing is mijn vader nooit opgehaald.'

Vluchtelingen opgevangen in de Harmonie

Gardina's oma krijgt een evacué uit Rotterdam, want in het westen sterven duizenden de hongerdood. 'Mijn tante werkte in de Harmonie waar alle kinderen uit Rotterdam aankwamen. Zij heeft er eentje meegenomen. Hij ging voor mijn moeder naar de schepen die in het Boterdiep lagen en daar haalde hij turf vandaan die mijn moeder dan in de kookkachel gooide. Hij is ongeveer een week gebleven.'
Tijdens de bevrijding zit het gezin veilig thuis. Ze horen het gedreun van kanonnen en het geluid van geweren en mitrailleurs. Ze ziet hoe de Canadezen door de straten rennen, maar in hun straat vinden geen felle gevechten plaats. 'Maar er stond opeens wel een tank voor de deur. De bemanning, ongeveer vier soldaten, logeerden een poosje bij ons. Ze gaven ons chocolade en kauwgum. Onze buren hadden drie al wat oudere dochters, maar die kregen mooie lappen stof.'
De Canadezen hebben honger. 'Ze wilden kip hebben. Gelukkig hadden de buren kippen en ook brandstof. Mijn moeder braadde ze maar op de potkachel in de achterkamer. Vond ze eigenlijk maar niks, want ze was heel keurig.'
Ze ontdekken dat de buren Joodse onderduikers hadden, op een steenworp afstand van een huis waar NSB'ers wonen. 'We hebben er nooit iets van gemerkt. We vonden het wel vreemd dat ze heel vaak boodschappen deden.' Hét moment van de bevrijding is voor haar de buurman, pianist Coen Blauw, die een grote piano naar buiten sleept en op straat begint te spelen. 'Dat zal ik echt nooit vergeten.'

Mevrouw Folkersma, van harte gefeliciteerd

De Canadese tankbemanning vertrekt alweer snel, maar ze laten nog een cadeautje achter. ' Een petroleumlampje, dat heb ik nog steeds.' Haar tante Saar, een zus van haar vader, krijgt ook een cadeau van een van de Canadese soldaten: een trouwring. ' Ze werkte als verpleegkundige en werd verliefd op een Canadese soldaat. Ze is later naar Canada verhuisd.' Mevrouw Folkersma wordt vandaag 87. ' Ik trakteer op gebak, geen oranje snoepjes.'
Mevrouw Folkersma (Foto: Familie Folkersma)