75 jaar bevrijding: Arent Willem Ritsema

Door Frank von Hebel

Twee Canadese pelotons van het Perth Regiment bereiken op maandag 23 april 1945 vroeg in de ochtend Holwierde. Duitse kustbatterijen nemen de geallieerde soldaten onder vuur. Toch slagen die erin het westelijk deel van Holwierde te veroveren. Maar de prijs is hoog, acht sneuvelen en 23 raken gewond.

De meeste Duitsers trekken zich terug achter de rivier de Heekt en blazen vervolgens de brug op. Het oostelijk deel van Holwierde blijft nog dagenlang bezet.

In de boerderij van Arent Willem Ritsema hebben zich vijftig Duitse soldaten verschanst. Ritsema zit dan zelf nog in Groningen. Wekenlang zat hij opgesloten in het Scholtenhuis. 'Mijn vader had de motor van de NSB-burgemeester gestolen en onder het hooi verstopt', vertelt zijn dochter Ina Ritsema (71).

Haar ouders vertelden hun dochter over de oorlogsjaren. 'De burgemeester was erachter gekomen en liet hem arresteren. De burgemeester wilde hem als dwangarbeider naar Borkum sturen, maar vader kwam eerst in het Scholtenhuis terecht. Hij zat er weken, we weten niet of hij is mishandeld. Daar sprak hij niet over.'

Ritsema is erg jong als hij de boerderij van zijn vader overneemt. 'Mijn grootvader kreeg een hersenbloeding en toen moest mijn vader de boerderij wel overnemen. Mijn vader was ontzettend jong, 23 jaar, toen hij de boerderij kreeg. Hij was landbouwer en zat in de veeteelt. Vervolgens is hij hals over de kop met mijn moeder getrouwd. Samenwonen deed je niet in die dagen. Stof voor een trouwjurk was er niet in die tijd, maar er werd van vitrage een mooie jurk gemaakt. Ze trouwde wel in het wit hoor.'

Het jonge echtpaar komt zonder veel problemen de oorlog door. 'Ze hadden geen honger. In het westen was dat anders. Een tante reed helemaal vanuit Hilversum op een fiets met houten banden om graan bij mijn vader op te halen.'

De Canadezen rukken op. Om het dorp wordt zwaar gevochten. In de kerk houden Duitsers een deel van de bevolking als gijzelaars vast mocht het verzet in actie komen. De meeste Duitsers die in de boerderij van Ritsema zitten, vluchten weg.

'Mijn moeder schuilde in de kelder op een andere boerderij. Maar er bleven acht fanatieke Duitsers over die weigerden te vertrekken. Uiteindelijk hesen ook zij de witte vlag. Maar toen was er toch nog eentje die begon te schieten en een Canadees doodde.' De geallieerden namen wraak.

Arent Willem Ritsema loopt intussen de tientallen kilometers tussen Groningen en Holwierde. Hij loopt zijn geboortedorp binnen en kijkt verbijsterd om zich heen.

'Hij liep een zwaar gehavend dorp binnen. Van de zestien boerderijen brandden er twaalf af, waaronder die van hem. Er vielen onder de bevolking ongeveer twintig doden.'

De vuurtoren in Uiteinde, nabij Holwierde, wordt het doelwit van geallieerde bommenwerpers. De Duitsers gebruiken de vuurtoren als uitkijkpost voor het geschut dat bij Nansum staat opgesteld.

In de gracht van Ritsema's boerderij ligt een Duitse soldaat met een doorgesneden keel. 'En in de kapschuur vond hij nog eens zeven Duitsers van wie ook de keel was doorgesneden.' Zijn koeien liggen roerloos in het weiland. Eentje loeit nog zachtjes. 'Hij pakte een geweer van een gesneuvelde Duitser en gaf het dier het genadeschot.'

Voor boer Elema van boerderij Hoogwatum komt de vrijheid te laat. De Duitsers hebben hem op verdenking van verzetsactiviteiten neergeschoten en zijn boerderij in brand gestoken. Hij sterft op weg naar het ziekenhuis.

Ritsema wordt herenigd met zijn vrouw. 'Ze dacht dat hij was gefusilleerd. Het moet echt verschrikkelijk zijn geweest.'

Ritsema bouwt een nieuwe boerderij en ontwikkelt zich tot een publiek figuur. 'Hij is de bedenker en oprichter van het Eemshotel, de stichter van broodfabriek De Eemsdam en penningmeester van de voetbalvereniging GVAV.' Hij verongelukt op 44-jarige leeftijd.

Een marmeren gedenksteen in Holwierde herinnert aan de strijd van de Canadezen en de 24 gesneuvelde soldaten. De steen bevat de volgende (Engelse) tekst: Ter ere van onze bevrijders uit Canada. Hun roem is onze vrijheid. Bij de late middagzon en in de morgen zullen wij hen gedenken.