Maken van smartengeldregeling voor bevingsgebied is een worsteling op zich

Het doel van de smartengeldregeling is relatief eenvoudig: het moet Groningers genoegdoening en erkenning geven en hun leed verzachten. Maar het komen tot zo’n regeling blijkt behoorlijk ingewikkeld, stelt het IMG.

Want wat is smartengeld eigenlijk? En wat is het vooral niet? Hoe bepaal je wie recht heeft op een vergoeding? En hoe bepaal je dan de hoogte van dat bedrag? De invoering van de regeling laat op zich wachten omdat het antwoord op een aantal van deze vragen complex is. Maar een aantal antwoorden is er ook al wel.

Smartengeld is om te beginnen een financiële vergoeding voor immateriële schade. ‘Dat kan schade zijn in de vorm van bijvoorbeeld pijn, verdriet of geestelijk leed’, vertelt een woordvoerder van het IMG. ‘Maar ook voor bijvoorbeeld gederfde levensvreugde.’

Het lastige van immateriële schade is dat het moeilijk in geld uit is te drukken. ‘Dit is een van de moeilijkste onderdelen van de rechtspraak’, zeggen twee experts: letselschadeadvocaat Anita Winter van Bout Advocaten en hoogleraar personenschade Arvin Kolder van de RUG.

‘Als je auto beschadigd is, laat je hem repareren en lever je het bonnetje in’, zegt Kolder. Dat is materiële schade. ‘Maar bij immateriële schade kun je dat bonnetje niet leveren’, vult letselschadeadvocaat Winter aan. ‘Het is angst, verdriet of pijn, maar dan wel gewaardeerd in geld.’

In de rechtspraak wordt bij een zaak dan vooral gekeken naar jurisprudentie, zegt Kolder. ‘Smartengeld is heel erg persoonsgebonden. Rechters kijken voor houvast naar vergelijkbare gevallen. Er is een smartengeldboek, zie het als een catalogus met vergelijkbare zaken. Als iemand een arm of een been moet missen of in een rolstoel terecht is gekomen, kan een rechter zien wat de uitspraak was in vergelijkbare zaken.’

Maar ook dat ontbreekt voor de situatie in Groningen. De letselschadevariant van smartengeld is wat dat betreft eenvoudiger. Er is geen smartengeldboek voor de gevolgen van de gaswinning. Er zijn in Nederland geen vergelijkbare plekken met dezelfde situatie waar smartengeld op deze manier wordt toegepast.

‘Het gaat bij de aardbevingen waarschijnlijk ook vaker om psychisch letsel en dat is moeilijker vast te stellen dan letsel bij een gebroken been’, zegt Winter. ‘De een ervaart het ook anders dan de ander.’

De kosten voor een psycholoog vanwege geestelijke problemen vallen overigens niet onder immateriële schade. De kosten die iemand maakt, kunnen namelijk aangetoond worden en zijn dus materieel. De vergoeding is dan geen smartengeld, net als voor gederfd woongenot.

Maar omdat het Instituut Mijnbouwschade Groningen verantwoordelijk wordt voor de vergoeding van alle soorten schade gerelateerd aan de gaswinning, kan ook deze schade straks geclaimd worden. De exacte uitvoering daarvan is alleen nog niet bekend.

Het Instituut Mijnbouwschade Groningen heeft een aantal overwegingen aangereikt gekregen die kunnen helpen bij de totstandkoming van een passende Groningse smartengeldregeling.

Zo heeft de Hoge Raad zich uitgesproken over het smartengeld in het aardbevingsgebied, deed het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden dat ook en is er tot slot nog een speciale commissie geweest die in opdracht van het ministerie van Economische Zaken een smartengeldvariant heeft uitgedacht.

Het IMG gebruikt die uitspraken en adviezen als inspiratie voor de eigen regeling, want ze één op één overnemen gaat niet. Zo is smartengeld door de rechter eerder al gekoppeld aan materiële schade zoals een scheur in een muur. Maar onlangs bleek dat een groot deel van de mensen die in de versterkingsoperatie zit, nooit een schademelding heeft gedaan. Terwijl ook zij immateriële schade kunnen hebben.

De speciale commissie heeft drie categorieën bedacht voor de smartengeldregeling. Maar het IMG vindt dat die methode met drie situaties onvoldoende recht doet aan de persoonlijke situaties van mensen. ‘Mensen die ogenschijnlijk in dezelfde situatie zitten, kunnen heel verschillend leed hebben’, aldus de woordvoerder van het IMG. Die regeling wordt dus ook niet één op één overgenomen.

Hoe dan ook moet de schade die iemand lijdt bewezen worden om in aanmerking te komen voor smartengeld. Dat is in juridische termen het zogenoemde ‘aantasting in persoon’.

Bij geestelijk letsel kan dat onderbouwd worden met een rapport van bijvoorbeeld de psycholoog, maar soms is er ook ander letsel dan alleen psychisch letsel. Mogelijk wordt door het IMG dan een soort bewijsvermoeden toegepast. Volgens de Hoge Raad kan voor een deel van de Groningers op voorhand namelijk worden aangenomen dat er sprake is van aantasting in de persoon.

En dan krijgen we wat voor veel mensen misschien wel het belangrijkste is om te weten: hoe hoog is dat bedrag dan? Het IMG wil daar niet op vooruitlopen. ‘We gaan geen bedragen noemen. We willen eerst vaststellen wat voor methodiek er bij de smartengeldregeling gaat horen om te beoordelen wie in aanmerking komt en voor welk bedrag.’

Tot nu toe zijn door het Hof en de commissie bedragen genoemd tot een paar duizend euro. Vicepremier Hugo de Jonge heeft zelf als eens gezegd dat het maximaal 3.000 euro zou zijn. ‘De Jonge heeft een vertaling gemaakt van het advies van de commissie’, ontkracht het IMG die uitspraak. ‘Maar het is niet per definitie zo dat het maximaal 3.000 euro is of dat iedereen die 3.000 euro krijgt.’

Smartengeld heeft zoals gezegd een persoonlijk karakter. Het moet het leed van een individu verzachten. Dat maakt het dus lastig om met vaste bedragen te werken, want een vast bedrag houdt minder rekening met persoonlijke omstandigheden.

Toch wordt het uitgangspunt van het IMG wel een standaardbedrag. ‘Elk individu beoordelen op alle persoonlijke omstandigheden zou de situatie onwerkbaar maken en zoveel tijd kosten, dat het leed juist wordt vergroot. Een deel van het leed wordt namelijk veroorzaakt door procedures voor bijvoorbeeld schadeafhandeling en versterking.’

Het duurt nog even voordat precies duidelijk is hoe de regeling er uit ziet. Op 1 juli start het Instituut Mijnbouwschade Groningen formeel. Voor de zomer moet duidelijk worden vanaf wanneer gedupeerde Groningers hun immateriële schade ook daadwerkelijk bij het IMG kunnen claimen.

De ontwikkelingen worden door hoogleraar Arvin Kolder in ieder geval met interesse gevolgd. ‘Wat ze hier doen is pionieren, want er zijn geen vergelijkbare gevallen. Het is rechtsvernieuwend en razend interessant.’

De woordvoerder van het IMG: ‘Maar het is ook razend ingewikkeld.’