Onderzoeksraad voor Veiligheid presenteert rapport over MSC Zoe

Omgevallen containers op de MSC Zoe
Omgevallen containers op de MSC Zoe © Onderzoeksraad Voor Veiligheid
Donderdag is het zover: de Onderzoeksraad voor de Veiligheid komt met de resultaten van het onderzoek naar het overboord slaan van 342 containers van de MSC Zoe, anderhalf jaar geleden.
Om 10:00 donderdagochtend wordt het rapport openbaar en licht voorzitter Jeroen Dijsselbloem van de Onderzoeksraad de bevindingen toe. Tegelijkertijd worden ook in Duitsland resultaten bekend gemaakt van een internationaal onderzoek.
De MCS Zoe verliest de containers in de Noordzee in de avond en nacht van 1 op 2 januari 2019. Dat gebeurt tijdens stormachtig weer: er is sprake van een windkracht tussen de 8 en 10 Beaufort.
Het schip is op weg van Sines (Portugal) naar de Bremerhaven als het misgaat. Boven de Nederlandse Waddeneilanden slaan 198 containers overboord, enkele uren later verdwijnen er boven het Duitse eiland Borkum nog eens 45 exemplaren in de golven. Van de 342 overboord geslagen containers werden er eind vorig jaar uiteindelijk 301 geborgen.
Troep op het strand van Schiermonnikoog
Troep op het strand van Schiermonnikoog © Jeroen Berkenbosch/RTV Noord

Volle stranden

Een klein deel van de containers wordt later geborgen, maar de meeste slaan stuk op het water; de inhoud komt in de zee en later ook op de eilanden en het vasteland terecht. Krukjes, dekbedden, speelgoedauto’s, televisies, tassen, poppen, generatoren, de stranden van met name Terschelling en Schiermonnikoog liggen er in de dagen na de ramp vol mee.
Ook de vissers ervaren veel overlast; hun netten zitten vol met troep. Er worden vrijwillige schoonmaakacties op touw gezet en ook het leger schiet te hulp. Een groot probleem zijn de miljoenen kleine plastic korrels die in zee en op het strand terecht zijn gekomen. Die zijn niet of nauwelijks op te ruimen, en mogelijk zien vogels ze als voedsel. Hoe groot de ecologisch schade zal zijn is nog niet bekend.
plastic korrels op het strand van Schiermonnikoog
plastic korrels op het strand van Schiermonnikoog © Jeroen Berkenbosch/RTV Noord

Tonnen afval

Uiteindelijk komt 3250 ton afval in zee en op de kust terecht. Volgens Rijkswaterstaat is ongeveer 2450 ton daarvan geborgen en is naar schatting 800 ton niet teruggevonden, waaronder een container met lithiumbatterijen.
Over de exacte inhoud van de containers is weinig bekend. Omrop Fryslãn en RTV Noord doen een beroep op de Wet Openbaarheid Bestuur (Wob), waarna Rijkswaterstaat een ladinglijst vrijgeeft. Dat is een algemene en vrij vage lijst waaruit nog steeds niet op te maken is wat de exacte inhoud van de containers is geweest.

Onderzoeken

Na de eerste schrik dringt de vraag zich op hoe deze ramp heeft kunnen gebeuren, en of er maatregelen kunnen worden genomen om een dergelijke gebeurtenis te voorkomen. Er worden onderzoeken ingesteld door de Onderzoeksraad voor de Veiligheid en de Bundesstelle für Seeunfalluntersuchung in Duitsland. Omdat de MSC Zoe onder Panamese vlag vaart stelt ook dat land een onderzoek in. De drie landen werken hierin samen.
Het Nederlandse onderzoek richt zich met name op de veiligheid van de vaarroute boven de Waddeneilanden, het Duitse en Panamese onderzoek moet antwoord geven op de vraag hoe het ongeluk heeft kunnen gebeuren. Daarnaast duikt ook het Openbaar Ministerie in Nederland in deze zaak. Gaat het bij de eerder genoemde onderzoeken met name over hoe de oorzaak van de ramp, het OM wil weten of de wet is overtreden en zo ja, wie daarvoor verantwoordelijk is.

Weinig controles

RTV Noord en Omrop Fryslân stellen in de maanden na de ramp een eigen onderzoek in, en spreken met vele betrokkenen en deskundigen. Daaruit komt het beeld naar voren dat er van alles mis is met het (internationale) containervervoer over zee.
De containers worden soms niet goed gestapeld en vastgemaakt (gesjord), in sommige gevallen is niet bekend wat het gewicht is van de containers, en zware containers worden soms niet onderop maar boven op een stapel van tot wel elf exemplaren gezet, waardoor er instabiliteit ontstaat. Daar komt nog eens bij dat er maar weinig controles worden uitgevoerd op de containerschepen, onder meer als gevolg van bezuinigingen bij de ILT, de Inspectie Leefomgeving en Transport.
De stapels containers zijn de afgelopen jaren steeds hoger geworden
De stapels containers zijn de afgelopen jaren steeds hoger geworden © ANP

Vragen

Van officiële zijde is er in de anderhalf jaar na de ramp weinig bekend gemaakt over de gebeurtenissen rond de MSC Zoe. Heeft het schip inderdaad de bodem van de vaargeul geraakt toen het slagzij maakte door de storm, zoals wordt beweerd? Heeft de kapitein de situatie verkeerd ingeschat? Zijn deze grote containerschepen überhaupt wel veilig?
En is het verantwoord om ze vlak boven de kust te laten varen, via de relatief ondiepe zuidelijke route, of zouden ze de diepere noordelijke route moeten kiezen? De Onderzoeksraad geeft daarover in oktober 2019, als schot voor de boeg, al een tussentijdse waarschuwing.
De raad schrijft: 'Op basis van voorlopige modelberekeningen en bassinproeven blijkt dat op deze route bepaalde wind- en golfcondities en getijden kunnen leiden tot grote domp- en slingerbewegingen, die de veilige afstand tussen het schip en de zeebodem in gevaar brengen. Voor schepen met afmetingen vergelijkbaar met die van MSC Zoe ontstaat daarmee het risico van contact of bijna-contact met de zeebodem.'
De noordelijke en zuidelijke vaarroute van het scheepvaartverkeer boven Nederland
De noordelijke en zuidelijke vaarroute van het scheepvaartverkeer boven Nederland © Sander Schieving/RTV Noord

Antwoorden

De route die grote containerschepen volgen komt donderdag zeker opnieuw aan de orde. Ook over (een deel van) de andere vragen komt duidelijkheid.
Het gaat niet over schuldigen en over eventuele strafrechtelijke gevolgen: dat is een zaak voor het Openbaar Ministerie. Waarschijnlijk komt voorzitter Dijsselbloem van de Onderzoeksraad met aanbevelingen om het containervervoer veiliger te maken. Dat wordt hoe dan ook een zaak van lange adem: het grootschalige vervoer van containers is een internationale aangelegenheid, waarin Nederland niet op eigen houtje kan opereren.