Zonneparken: goud voor de ontwikkelaars, nauwelijks verdiensten voor inwoners

Bij elkaar is er in Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel voor 1,5 miljard euro aan subsidies verstrekt voor 184 zonneparken. Van die 184 parken zijn er ruim 70 gebouwd, de rest is nog in ontwikkeling.

Van onze provincie weten we dat er nu 45 parken zijn die al in bedrijf zijn of er zeker gaan komen, waar zo'n 569 miljoen euro aan subsidie mee is gemoeid. Het effect dat deze parken op het landschap hebben is dus nog maar voor een deel zichtbaar. In de komende jaren zullen we ze meer en meer zien verschijnen in onze omgeving.

Deze parken kunnen er alleen staan dankzij de SDE-subsidies; de Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie. Die SDE wordt weer bekostigd uit een opslag op de energierekening van particulieren en bedrijven.

De zonneparken in Noord-Nederland hebben in totaal zo’n 1,5 miljard euro subsidie nodig om rendabel te kunnen zijn. Daarbij verdienen de gerealiseerde en nog te ontwikkelen parken ook  geld uit de energiemarkt, zo'n 2,1 miljard euro. Na aftrek van de kosten, maken de ontwikkelaars in de jaren dat de zonnepanelen er staan zo’n 550 miljoen euro winst. En van die winsten ziet de burger weinig terug.

Volgens Christian Zuidema, energieplanoloog van de Rijksuniversiteit Groningen, worden de subsidies voor zonneparken door bedrijven en burgers opgehoest via de energierekening.

‘Burgers betalen meer, omdat de energieprijzen voor hen hoger liggen. Een groot deel van die belastingen gaat als subsidie naar ontwikkelaars van wind- en zonneparken, ook uit het buitenland. Het roept de vraag op of het niet eerlijker moet worden verdeeld. Kortweg: zou het daardoor niet logischer zijn dat de burger ook veel meer terugziet van het eigen belastinggeld?’

Wat het Klimaatakkoord van nu een jaar geleden betreft wel. In dat akkoord staat dat ‘omgeving en marktpartijen gelijkwaardig samenwerken in de ontwikkeling, bouw en exploitatie’. Dit moet volgens het akkoord leiden tot een situatie waarbij de helft van de productie eigendom is van burgers en bedrijven in de omgeving. Ook de branchevereniging Holland Solar heeft dit streven opgenomen in de gedragscode die vorig jaar november is ondertekend. Voor de goede orde: er is geen sprake van een wettelijke verlichting om compensatie aan te bieden.

Aan gemeenten in de vier provincies is per zonnepark dat overheidsubsidie toegewezen heeft gekregen gevraagd wat er al dan niet geregeld is aan omgevingscompensatie of -participatie. Uit die rondgang blijkt dat er nog maar weinig van terechtkomt van dat gedeelde eigenaarschap. In sommige gevallen is er sprake van directe financiële compensatie, bijvoorbeeld wanneer een ontwikkelaar een gebiedsfonds vult, waarmee een gemeente duurzame projecten financiert.

Ook gebeurt het in een heel enkel geval dat er direct geld betaald wordt aan omwonenden. In totaal is hier in Noord-Nederland zo’n 13,5 miljoen euro mee gemoeid.

Een andere manier om mee te delen in het zonnepark is zogenaamde participatie, en die kent vele verschijningsvormen. Soms kunnen omwonenden tegen inkoopprijs zelf panelen aanschaffen bij de ontwikkelaar, soms worden er recreatiegebieden aangelegd om de zonneweides heen, soms worden er aandelen aangeboden. Als er al aan participatie gedaan wordt, is het vaak divers en ondoorzichtig. Gemeenten weten vaak niet meer dan dat een ontwikkelaar een aanbod heeft gedaan.

De rondgang die de omroepen deden langs de gemeenten om in beeld te brengen hoeveel van de winst nu terugvloeit in de regio, geeft geen inzicht in een concreet bedrag. Ook in onze provincie is het moeilijk om een beeld te krijgen van wat er aan participatie plaatsvindt. Voor maar een deel van de 45 Groningse parken is het gelukt te achterhalen wat er is geregeld voor omwonenden, en dat is in de meeste gevallen helemaal niets. Bij twee parken in de gemeente Delfzijl en één park in gemeente Westerkwartier bestaan er mogelijkheden te participeren, bijvoorbeeld door aankoop van obligaties. Eén park in Loppersum is volledig coöperatief. In Veendam hebben een ‘aantal omwonenden’ 2500 euro gekregen. Hoeveel dat er zijn is niet bekend. Ook zijn bij Zuidbroek (Sunbrouk) en bij Hoogkerk (Vierverlaten) parken waarin omwonenden mee kunnen participeren door panelen van het park aan te schaffen.

Hoeveel aandelen er zijn uitgegeven en hoeveel panelen er goedkoop zijn ingekocht is vrijwel nooit bekend. Een rekensom van de omvang van die moeizame participatie is nog niet te maken.

De vorm van participatie die het dichtst bij gedeeld eigendom komt, zoals het klimaatakkoord voorstelt, is een coöperatie. Daar zijn een paar voorbeelden van te vinden in Noord-Nederland, maar ze zijn ver in de minderheid. Bij slechts elf van de 184 parken is sprake van een coöperatie, soms is een park geheel in beheer van een coöperatie, soms gedeeltelijk.

Die coöperaties blijken moeilijk te realiseren. Egbert Ludwig heeft daar wel een verklaring voor. Hij is directeur van Bronnen van Ons, een coöperatieve ontwikkelaar die onder meer betrokken is bij de ontwikkeling van een zonnepark bij Garmerwolde. ‘Je moet niet vergeten dat het klimaatakkoord maar een jaar oud is. En ook de hele coöperatieve wereld is nog jong. Veel bedrijven die zonneparken bouwen zijn een stuk gehaaider, het kan moeilijk zijn ertussen te komen om je plek op te eisen.’

Een ander aspect is volgens Ludwig de kennisachterstand bij veel gemeenten. ‘Ook voor hen is de zonneparkwereld nieuw. Wethouders worden onzeker, besluitvorming wordt traag, en ontwikkelaars springen daarop in. Die zoeken bij wijze van spreken naar verkiezingsbeloften van een wethouder, bijvoorbeeld een nieuw zwembad, geven dáár dan geld voor. De wethouder is blij omdat hij kan zeggen dat de gemeente iets aan het zonnepark heeft, en de ontwikkelaar is blij dat ze er met een appel en een ei vanaf komt.’

Voor zover gemeenten antwoord hebben gegeven op de vragen van de omroepen zijn de participatiemogelijkheden klein en passief; een ontwikkelaar biedt panelen of aandelen aan, maar of die panelen en aandelen ook daadwerkelijk gekocht worden is bij de gemeenten niet bekend. En dat terwijl zowel de Noordelijke Rekenkamer als de branchevereniging Holland Solar aan de omroepen laten weten dat het bevoegd gezag, in dit geval de gemeenten, toezicht dient te houden op compensatie en participatie.

Het Klimaatakkoord is nog jong en de belofte van de branche om naar 50% lokaal eigendom te streven ook. Tegelijk moet het grootste deel van de beoogde parken nog gebouwd worden en lijken gemeenten nauwelijks in staat het hoofd te bieden aan de voortvarendheid van de ontwikkelaars, blijkt uit dit onderzoeken van de omroepen.

Lees ook:
- Proef met dimbaar zonnepark om netwerk beter te gebruiken
- Al onze berichtgeving over zonneparken