2020 is het jaar van de 75-jarige Henk Helmantel: 'Bij de dag leven, dat is het allerbeste'

Henk Helmantel (links) in gesprek met Erik Hulsegge tijdens een uitzending van Noordmannen
Henk Helmantel (links) in gesprek met Erik Hulsegge tijdens een uitzending van Noordmannen © Annemieke Klijnstra
In februari werd schilder Henk Helmantel 75. Maar aan rustig aan doen denkt de schilder uit Westeremden niet. Integendeel. Dit jaar zijn er verspreid over ons land liefst zes exposities met werken van hem te bezoeken en verschenen er ook nog eens twee boeken met en over hem. 2020 is het jaar van Henk Helmantel.
Redacteur Erik Hulsegge ging met de kunstenaar in gesprek over zijn bijzondere jaar.
De grootste expositie in die rij van zes wordt de overzichtstentoonstelling in het Drents Museum in Assen, die in oktober wordt geopend. En dat is een bijzondere. Het is namelijk de tweede keer dat het gerenommeerde museum met een overzicht van werken van de Groningse kunstenaar komt. En dat is voor hem nog nooit eerder gebeurd.
'Het is al wel zestien jaar geleden, dat die vorige tentoonstelling in Assen was', relativeert Helmantel het unieke aan de expositie. 'Wat wel zo is, dat ik de eerste levende kunstenaar ben die zijn werk tentoonstelt in de grote zaal van het museum. Dat vertelde de directeur. Dat is toch niet slecht', lacht de schilder.
Een van de werken in de nieuwe tentoonstelling
Een van de werken in de nieuwe tentoonstelling © Art Revisited Tolbert
De start van die tentoonstelling is op 4 oktober. 'Er komen minimaal zestig en maximaal 70 werken te hangen. En toch ook vooral wel wat jonger werk. Vanmiddag komt toevallig de conservator en dan gaan we de definitieve keuze maken.'

Van Ameland tot Rolde

Maar niet alleen in Assen komt een expositie. Ook in het Ikonenmuseum in Kampen is dit najaar van allerlei soorten werk van Helmantel te zien. En als dat nog niet alles is; op Ameland, in Rolde, in het klooster in Ter Apel en niet in het laatst in zijn eigen Weem in Westeremden hangt de kunst van de kwekerszoon.
De oude pastorie annex atelier en museum naast de kerk van Westeremden kan sinds 1 juni weer worden bezocht. 'We waren dicht vanwege de corona. 1 juni zijn we weer opengegaan. Mensen moeten nu wel van te voren reserveren. Het is door het virus nog niet zo druk als andere jaren, maar dat heeft ook zijn voordeel'.
Het voordeel van de coronacrisis is dat Helmantel alle tijd heeft om te doen wat hij heel graag doet: schilderen. 'Ik hoefde niet meer naar vergaderingen, het museum was dicht. Ik kon gewoon hard schilderen, lekker werken.'
Als ik 's avonds niets heb, schilder ik 's avonds ook nog een paar uur
Henk Helmantel - kunstenaar
En dat doet hij op zijn 75ste nog steeds van 's morgens stipt kwart over acht tot 's avonds zes uur. 'En als ik 's avonds niets heb, schilder ik 's avonds ook nog een paar uur. Ik denk dat ik de afgelopen maanden, eens even denken, vier grote en nog wat kleintjes, zo'n acht a tien schilderijen heb gemaakt.'
Een mooie anekdote is dat Helmantel twee jaar geleden zijn eigen schilderij naschilderde omdat hij het voor exposities aan twee musea waaronder het immense Chimei-museum in Taiwan had beloofd.
'Ja dat was het Stilleven van het open raam in het atelier van Rembrandt. Ik had een fout gemaakt maar zo kon ik het mooi oplossen en kon ik in de kopie ook nog wat verbeteren. Ik vond de fles die ik had geschilderd eigenlijk niet zo goed. Ik hen de fles twee centimeter groter gemaakt bij het naschilderen.'
De twee versies van 'Stilleven van het open raam in het atelier van Rembrandt'
De twee versies van 'Stilleven van het open raam in het atelier van Rembrandt' © Annemieke Klijnstra
Dus had Helmantel twee exemplaren van het Stilleven van het open raam in het atelier van Rembrandt. 'Ik heb de kopie inmiddels verkocht. Man daar was zo veel vraag naar. Het origineel heb ik zelf nog. Die staat momenteel in depot, maar die komt wel weer tevoorschijn.'

60.000 boeken

Ruim vijftig jaar zit de als fijnschilder betitelde kunstenaar in het vak en schilderde altijd alledaagse stillevens en kerkelijke taferelen. In de loop der tijd bezochten honderdduizenden mensen zijn tentoonstellingen. Van Jakarta tot Slot Zeist, van Taiwan tot de Martinikerk. Daarnaast zijn er een slordige 60.000 boeken over en met hem verkocht.
Twee van die boeken verschenen dit jaar. In samenwerking met dominee schrijver en dichter André Troost uit Ermelo maakte hij het boek Licht dat leven doet met veertig afbeeldingen van Helmantels werk en de dominee die er bijpassende verzen en gedichten voor schreef.
Daarnaast is er enkele weken geleden een herdruk van het overzichtsboek 'Een leven lang schilderen' na vijf jaar opnieuw uitgebracht met aanvullingen en verbeteringen. 'Het boek was nagenoeg uitverkocht. (3000 boeken - red.) De uitgever vond het na vijf jaar tijd voor een herdruk. Ach, dat is toch mooi en ze verkopen ook nog hartstikke goed.'

Groninger Museum

In zijn imposante carrière kent Henk Helmantel twee zwarte bladzijdes. In 2001 werden een kleine veertig schilderijen uit De Weem in Westeremden gestolen en wilde het Groninger Museum niks van hem weten.
De schilderijenroof werd opgelost en zeven jaar geleden kocht de nieuwe directeur van het Groninger Museum, Andreas Blühm, in 2014 het schilderij Gezicht op de noordmuur van het koor van de Nicolaikerk te Appingedam als een soort van erkenning. Maar een expositie in Groningens beroemdste museum kwam er tot dusver niet.
Mijn handen. Mijn geest. Alles werkt.
Henk Helmantel - kunstenaar
De 75-jarige kunstenaar, die ook begrafenissen in het dorp leidt, denkt nog niet aan stoppen. 'Mijn handen. Mijn geest. Alles werkt. Dat is bemoedigend. Maar het belangrijkste is dat ik nog steeds de inspiratie heb om te schilderen. Kijk als je 75 bent dan komt 80 in de buurt. Wanneer ik ga stoppen weet ik ook niet. ik denk niet aan de toekomst. Je moet bij de dag leven en dat doe ik. Dat is het allerbeste.'
In het atelier van Henk Helmantel (archief)
In het atelier van Henk Helmantel (archief) © René Walhout/RTV Noord
Tijdens het gesprek komt de conservator van het Drents Museum De Weem binnen voor de selectie van de werken voor de tentoonstelling in oktober. 'Er komt sowieso een bijzonder schilderijtje te hangen', licht Helmantel een tipje van de sluier op. 'Dat heb ik onze keuken gemaakt. Van een gele deur en een tafeltje. Het is een beetje abstract van sfeer met een apart perspectief. Een klein beetje een andere Helmantel.'
Hoe het heet wil ik weten. 'Goh, nou doe het zo zegst. Doar heb ik aal nog nait over noadocht...', peinst de schilder. Het blijft even stil. En dan weet ie het. 'Stilleven van compositie met gele deur. Dat is hom...'