Veertig jaar na de treinramp bij Winsum: ‘Na een doodse stilte volgt gegil en gekrijs’

Twee treinen botsen in volle vaart frontaal op elkaar. Eén uit Winsum, de andere uit Sauwerd. Ter hoogte van de Voslaan en in zeer dichte mist voldoet zich de tragedie. Het is met negen doden en vele gewonden één van de grootste treinrampen van de Nederlandse geschiedenis.

Het is half 8 in de ochtend van 25 juli 1980. John (25 op dat moment) is wat laat en moet rennen om de trein te halen. Hij stapt achterin. Een voetbalkameraad waar hij altijd samen mee reist, ziet hij voor instappen.

‘We waren net vertrokken uit Winsum en buiten het dorp begint de trein te claxonneren. Iemand zei dat er vast koeien op het spoor staan. En diegene had het nog niet uitgesproken of er volgt een klap’, vertelt Smit.

Tussen Groningen en Roodeschool zijn de twee treinen op het enkelspoor frontaal op elkaar geknald.

Lou Guikema (toen 37) gooit bij de benzinepomp aan de rand van het dorp zijn Opel vol. Hij is ook op weg naar zijn werk en hoort de botsing. ‘Samen met de benzinemeneer hoorde ik twee toeters. We zeiden tegen elkaar: dat kan niet goed zijn en daarna volgde een ontiegelijke dreun van verwoestend staal. En toen zeiden we: dit is foute boel en er volgde een doodse stilte.’

Dan volgt een aanzwellend gekrijs, gehuil en hoort Guikema de paniek van de passagiers. Hij bedenkt zich niet en rijdt zonder te betalen bij de benzinepomp op het geluid af. ‘Ik ben direct in de trein gesprongen om te kijken of ik iets kon doen. Maar ik had geen EHBO dus kon vrij weinig. De mensen die konden lopen, heb ik uit de trein geholpen. Ik heb geholpen, geholpen en nog meer geholpen waar het kon.’

Smit mankeert weinig. Hij is even van de wereld door de harde klap. ‘Het eerste wat ik hoorde waren vogeltjes. En ik vroeg mij direct af waar de koeien waren. Dat was het laatste dat mij bijgebleven was. Er was natuurlijk geen koe. Ik zag dat de trein veel langer was dan normaal en toen dacht ik, dat klopt niet’, vraagt Smit zich af.

Op datzelfde moment zwelt het geluid aan van passagiers in paniek. Hij besluit mensen te helpen. ‘Dat vond ik op dat moment belangrijk. Als EHBO’er doe je dat gewoon. Er speelde zich een groot drama af. Ik heb dingen gezien die niet voor te stellen en onbeschrijfelijk zijn.’

Hij helpt meerdere ontredderde passagiers. Waaronder een jonge vrouw die tussen het verwrongen staal zit. ‘Ik ben met haar gaan praten en heb haar gerustgesteld. Ze had verder geen verwondingen maar kon geen kant op. Zo waren er meerdere mensen die moesten wachten op de brandweer.’

Als Smit in de eerste coupé stapt ziet hij het voorste treinstel van de tweede trein. Hij hoort iemand om hulp schreeuwen maar door al het staal kan hij er niet bijkomen.

‘Alleen de helft van de coupé was bereikbaar. Daarna was het een muur van staal. Ik hoorde daar iemand roepen: Help mij. Help mij alstublieft het doet zo’n pijn. En dan sta ik voor iets waar ik niet bij kan. Volhouden, riep ik terug. De brandweer komt zo’, vertelt Smit. Hij probeert nog op andere manieren bij het slachtoffer te komen, maar stuit steeds op verwrongen staal. ‘Op den duur kreeg ik geen antwoord meer. Dus dat is waarschijnlijk niet goed afgelopen.’

Lou Guikema helpt ook waar het kan. 'Ik heb mensen zien doodgaan waar je niks aan kon doen. Ik zag allemaal mensen die lagen te kermen. Ik raakte ook een beetje in paniek. Want ik dacht: ik kan nu wel wat willen, maar ik heb geen EHBO-ervaring. Al snel kwam er meer hulp. In mijn kloffie heb ik planken gesjouwd en brancards gedragen'.

‘De kameraad die ik en mijn broer kenden van het voetballen heeft het helaas niet overleefd. Dat is een kwestie van: ik stap achterin de trein en hij voorin. En een minuut later is hij er niet meer en ik wel', vertelt Smit.

Smit heeft dingen gezien waar hij het niet meer over wil hebben. ‘Dat heb ik één keer aan mijn vrouw verteld en daar wil ik niet meer aan herinnerd worden’. Hij heeft de ramp een plek gegeven. Wel denkt hij er regelmatig aan terug. ‘Als ik hier met de auto langs rijd dan kijk je toch even en dan schiet het weer in een fractie van een seconde door je hoofd.’

Wat de oorzaak van de ramp is, is nooit helemaal duidelijk geworden. Beide machinisten zijn omgekomen. Na de ramp is besloten het spoor te beveiligen met seinen. Dit traject kende een verouderd beveiligingssysteem.

Het bergingswerk verliep uiterst moeizaam omdat de treinen met zo’n vaart tegen elkaar gebotst waren. De eerste compartimenten werden volledig in elkaar gedrukt.

Betrokkenen, waaronder Guikema en Smit, hebben een werkgroep gevormd en in 2005 ter nagedachtenis een monument opgericht vlak bij de rampplek. Een hek met een daaraan een bord waarop de ramp omschreven staat. Ook staat er een bankje. ‘Hier gaan regelmatig mensen zitten. Betrokkenen en nabestaanden om de gebeurtenissen te herdenken. Mooi dat dit op deze gedenkplaats kan', vertelt Lou Guikema.

Ieder jaar worden er door de werkgroep bloemen bij het monument gelegd. Ook dit jaar.

‘We wilden dit jaar iets meer aandacht besteden aan de herdenking. Maar vanwege het coronavirus gaat dat niet. Samen met de gemeente leggen we bloemen neer. Er is geen bijeenkomst en spreker. Als nabestaanden willen komen dan zijn ze van harte welkom. Maar het is niet de bedoeling dat hier 300 man komen', vertelt Smit. De herdenking die zaterdagochtend om tien uur zal plaatsvinden is dan ook alleen voor genodigden en betrokkenen.

In 2012 hebben Lou Guikema en John Smit ook hun verhaal gedaan over de treinramp bij Winsum. Dat deden ze in het programma Uit Het Nieuws.