Zo schoot sergeant Lok in augustus 1917 een Duits vliegtuig neer bij Tutjeshut
15 augustus 2020, 15:35 • 4 minuten leestijd
Sergeant Lok uit Nieuweschans was de eerste Nederlandse militair die erin slaagde om een vijandig vliegtuig uit de lucht te schieten. Niet met geavanceerd luchtafweergeschut, maar met zijn eenvoudige karabijn schoot hij in augustus 1917 een Duitse Gotha-bommenwerper naar beneden. Het leverde Lok een gouden horloge met inscriptie op.
De Eerste Wereldoorlog ging in Groningen grotendeels onopgemerkt voorbij. Er zaten een paar honderd geïnterneerde Engelsen in een kamp in de stad en de kranten berichten dagelijks over de gruwelijkheden aan het front. Maar van de oorlogsvoering zelf was weinig te merken in ons land. Des te opmerkelijker was datgene wat zich op 17 augustus 1917 in Oost-Groningen afspeelde.
Op patrouille langs de grens
Het was op zaterdagmiddag toen sergeant Lok met zijn manschappen op grenspatrouille was, even ten zuiden van Nieuweschans. Ons land was weliswaar neutraal, maar het leger was gemobiliseerd en bewaakte de grenzen. Iedere Brit of Duitser die ons land binnenkwam werd vijandig benaderd.
Lok aarzelde dan ook geen seconde toen er vanuit het westen twee vliegtuigen verschenen. Imposante machines, tweedekkers, gemaakt van ijzeren buizen die bespannen waren met linnen en voorzien van twee motoren met op de romp en vleugels duidelijk zichtbaar het Duitse ijzeren kruis. Zo rond 13.00 waren ze al laagvliegend bij de stad Groningen gezien en een half uur later waren ze bij Winschoten.
Lok schiet raak
Sergant Lok schouderde zijn karabijn en loste snel achter elkaar vijf schoten. De laatste kogel trof een van de twee propellers die prompt uit elkaar vloog. Het toestel zwenkte af, verloor hoogte en de piloot maakte een aantal kilometers verderop een gecontroleerde noodlanding in de akker van boer Reinders. Lok zijn patrouille en de plaatselijke bevolking van het gehucht Tutjeshut waar het toestel was neergekomen haastten zich naar de plek waar het toestel lag. De driekoppige bemanning werd ' onthaald op brood met kaas en vleesch en melk en bier. Ze verklaarde in lang zoo heerlijk niet te hebben gegeten' staat er in de krantenberichten uit die tijd.
Het tweede toestel werd voor zover bekend niet door Lok geraakt, maar maakte eveneens een noodlanding en kwam terecht in Blijham. De bemanning van dit toestel stak het in brand voordat ook zij gevangen werden genomen.
Klik hier om het krantenbericht op groot formaat te bekijken
Hoe kwamen ze in Groningen terecht?
De toestellen waren langeafstandbommenwerpers van het type Gotha G V die zo’n 350 kilo bommen konden vervoeren. Ze waren 's ochtends opgestegen op een Duitse basis in het Belgische Gent en hadden steden aan de Britse Zuidkust gebombardeerd. Vandaar uit waren ze langs de Nederlandse kust gevlogen, terug naar Duitsland. Door de harde wind waren ze van koers geraakt en verdwaald boven Nederlands grondgebied.
Schending van de neutraliteit
Wie de krantenberichten uit die tijd leest, ziet dat er om de haverklap Duitse vliegtuigen het Nederlandse luchtruim schonden. Dit tot steeds grotere frustratie en boosheid van de Nederlandse strijdkrachten en politiek. Nederlands streven was om buiten de oorlog te blijven en als Duitse vliegtuigen ongehinderd gebruik gingen maken van ons luchtruim konden de Britten dat zien als steun aan de Duitsers en ons land binnenvallen.
Een gouden horloge voor Lok
Lok werd dan ook aan alle kanten geprezen om zijn ‘koene daad’. Sterker nog. Generaal-majoor buiten dienst Boellaard tot Herwijnen riep landgenoten op om geld te zenden ( een kwartje!) om zo met een grote groep (600 mensen) geld bij elkaar te brengen voor een gouden horloge voor sergeant Lok om hem ‘zo te voorzien van een stoffelijk bewijs ter herinnering van dit feit dat hem gedurende zijn ganschen leven een zekere zelfvoldoening zal schenken; het zal iets zijn, waarover hij tot in den avond van zijn leven gaarne met zijn vrienden en nabestaanden zal spreken’ .
Klik hier om het krantenbericht op groot formaat te bekijken
De Gotha G V WW 1055/16
Het door Lok neergeschoten toestel was weliswaar beschadigd maar kon makkelijk gerepareerd worden. Het werd in beslag genomen en toegevoegd aan de Luchtvaartafdeling van de Koninklijke Landmacht die vrijwel helemaal bestond uit buitenlandse toestellen die in Nederland een noodlanding hadden gemaakt. Veel plezier is er niet aan beleefd. Tijdens de eerste proefvlucht na de reparatie, op 18 oktober 1917 stort het vliegtuig neer door een motorstoring tijdens de start en raakt onherstelbaar beschadigd.
De nasleep
De Duitse bemanning van de twee toestellen moest het laatste oorlogsjaar in Nederlandse internering slijten en ging pas in november 1918 weer naar huis. Angst voor vliegen en oorlogvoeren hebben ze er niet overgehouden. Een aantal van hen was ook weer piloot tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Lok kreeg zijn gouden horloge met inscriptie en een flink geld bedrag dat was overgebleven van de inzameling, verliet het leger en werd veldwachter in Oost-Groningen. Zijn kleinzoon Bert Siepel uit Appingedam heeft het horloge nog altijd aan de muur hangen. Het is een keer beschadigd bij een brand. 'Maar ik heb laten repareren', zegt Siepel ' Want het is een bijzonder souvenir aan mijn grootvader.'
