Hoe de achterkamertjes het afvalbeleid in Groningen in hun greep kregen

Verslaggever Marten Nauta
Verslaggever Marten Nauta © RTV Noord
Het leek allemaal in kannen en kruiken. Na jaren politiek steggelen was een meerderheid van de gemeenteraad van Groningen voor invoering van afvalsysteem diftar. Toch ging het feest niet door. Waar ging het mis voor de voorstanders?

Als je dit artikel hebt gelezen, weet je waarom het afvaldebat bijna tot een crisis leidde in politiek Groningen. Ook weet je dan hoe het kan dat afvalsysteem diftar op het laatste moment niet werd ingevoerd.

Eerst terug naar het begin. Sinds de start van de huidige coalitie valt het afvalbeleid van de gemeente Groningen onder verantwoordelijkheid van GroenLinks-wethouder Glimina Chakor. Dat dit dossier aandacht gaat krijgen is van meet af aan duidelijk.
Chakor moet de handen op elkaar krijgen voor één afvalbeleid voor de nieuwe fusiegemeente Groningen. De voormalige gemeenten Haren, Ten Boer en Groningen hebben ieder een eigen beleid, maar nu ze samen verder gaan moet binnen twee jaar hetzelfde regime gelden in de hele gemeente.

Wie helpt GroenLinks aan meerderheid?

GroenLinks wil graag diftar, oftewel; hoe meer afval, hoe meer je betaalt. Maar in de coalitie wordt daar nogal verschillend over gedacht. Vooral de PvdA is tegen; de sociaaldemocraten zijn bang dat minima te veel moeten betalen. Ook de ChristenUnie heeft twijfels.
Het is duidelijk dat GroenLinks op zoek moet naar bereidwillige oppositiepartijen om diftar in te voeren. Binnen de coalitie vindt de partij alleen D66 aan haar zijde, buiten de coalitie is er in ieder geval steun van de Partij voor de Dieren.

VVD heeft sleutelpositie

Ook de VVD is wel voor diftar te porren: de partij heeft de invoering van het systeem zelfs in haar verkiezingsprogramma staan. De stem van de partij lijkt essentieel. De 'gelegenheidscoalitie' heeft 23 zetels (van de 45): net genoeg om diftar er te laten komen.
Vanwege de interne verdeeldheid legt het college twee opties over het afvalbeleid voor aan de gemeenteraad. De eerste optie is diftar: inwoners van de gemeente betalen vanaf 2022 per keer dat zij afval wegbrengen. De andere optie is de favoriet van PvdA en ChristenUnie: er komt een vast tarief voor afval in de hele gemeente: het maakt daarbij voor je portemonnee niet uit hoe vaak je je vuilnisbak bij de weg zet.

Betalen per kilo heeft voorkeur Haren

De VVD lijkt de eerste optie te steunen, maar zit in de maag met inwoners van Haren, waar veel VVD-stemmers wonen. Harenaren hebben al sinds jaar en dag diftar, tot grote tevredenheid. Er is alleen een verschil met het diftar-plan dat nu voorligt: Harenaren betalen per kilo, niet per keer dat ze afval wegbrengen.
De wens dat dit systeem behouden blijft is niet opgenomen in de plannen van wethouder Chakor. De liberalen balen er al langer van dat ze in hun ogen geen invloed hebben op de diftar-plannen. En dat terwijl ze nodig lijken te zijn voor een meerderheid.
Begin september leggen alle politieke partijen hun kaarten op tafel tijdens een voorbereidende vergadering. Het is nu zonder meer duidelijk dat de VVD nodig is om diftar in te voeren. De liberalen hebben door dat er iets te halen valt, en overtuigen GroenLinks, D66 en PvdD ervan dat er serieus moet worden gekeken naar een diftarsysteem dat per kilo werkt.

Wethouder vindt tussenoplossing

Wat de VVD betreft geldt dit systeem alleen in Haren, maar dat kan wettelijk gezien niet. Wethouder Chakor vindt een tussenoplossing: ze wil onderzoek naar de mogelijkheid om in één gemeente twee diftar-varianten in te voeren. Diftar per kilo voor mensen die een eigen kliko hebben, en diftar per vuilniszak voor mensen die van ondergrondse containers gebruik maken.
In de week voorafgaand aan de beslissende raadsvergadering maken ambtenaren overuren en doet de huisadvocaat onderzoek naar de juridische haalbaarheid van het tweesporenbeleid. Het licht daarvoor wordt op groen gezet.
De VVD bereidt samen met GroenLinks, D66 en PvdD een motie voor om verder onderzoek naar dat beleid af te dwingen. Dat onderzoek kan gedaan worden terwijl ondertussen het oorspronkelijke plan wordt ingevoerd: diftar per vuilnisbak of -zak voor de hele gemeente. Blijkt uit het onderzoek dat diftar-per-kilo haalbaar is, dan gaat dat in een later stadium gelden.

Kwaad bloed in coalitie

De motie staat woensdagavond op de agenda, met de handtekeningen van VVD, PvdD, GroenLinks en D66 eronder. Maar coalitiegenoten PvdA en ChristenUnie zijn niet op de hoogte van de aangepaste plannen. En dat terwijl binnen de coalitie de afspraak bestaat dat partijen het melden als ze afwijkend stemmen.
Dat zet kwaad bloed. Ingewijden zeggen zich genaaid te voelen. Er zouden immers maar twee opties zijn: diftar per vuilniszak of -bak, of geen diftar. Dat de motie niet aangekondigd is, gaat tegen coalitieafspraken in.
Achter de schermen wordt hoog spel gespeeld, en GroenLinks komt in een lastige positie terecht. De partij kan niet én aan de harde diftar-per-kilo-eis van de VVD tegemoetkomen en zich tegelijkertijd aan de coalitieafspraken houden.

Collegecrisis dreigt na 'politiek amateurisme'

Een crisis in het college dreigt, en dat wil GroenLinks voorkomen. Er is achter gesloten deuren koortsachtig overleg, de vergadering wordt er meerdere keren voor geschorst. Uiteindelijk vindt de partij plotseling dat diftar, in welke vorm dan ook, pas kan worden ingevoerd als de uitkomsten van het onderzoek naar het tweesporenbeleid binnen zijn. Tot die tijd komt er helemaal geen diftar.
GroenLinks wordt intussen door vriend en vijand politiek amateurisme verweten. Ingewijden vragen zich af hoe het kan dat een partij met elf zetels het niet voor elkaar krijgt een belangrijke wens uit het verkiezingsprogramma ingewilligd te krijgen. 'Dit had al lang geregeld moeten zijn', is een veelgehoord commentaar.

Haren grote verliezer

De komende twee jaar geldt nu in de hele gemeente Groningen een vast afvaltarief. Inwoners van de voormalige gemeente Haren lijken de grote verliezer: die zijn hun geliefde diftarsysteem voorlopig kwijt. Na de uitkomsten van het nieuwe onderzoek kijkt de politiek pas opnieuw naar de invoering van diftar.

Verkiezingsthema

Maar daar zit een addertje onder het gras. Hoe langer het duurt voor diftar weer op de agenda staat, hoe dichterbij de verkiezingen van maart 2022 komen. Verschillende partijen zeggen tijdens de nachtelijke vergadering van woensdag al dat diftar een verkiezingsthema wordt.
Op die manier hopen ze te bereiken dat het uitstel leidt tot afstel. Want de marginale meerderheid van 23 van de 45 zetels voor diftar kan na verkiezingen zomaar weer verdwenen zijn.