Maatregelen op komst voor 'zorgelijk' Groningen: wat is wijsheid?

Publiek in de Groningse Herestraat
Publiek in de Groningse Herestraat © Jos Schuurman/FPS
Nu vaststaat dat de provincie Groningen het predicaat 'zorgelijk' krijgt, wachten ons vermoedelijk ook extra maatregelen tegen het coronavirus. Hebben die zin? We vroegen het aan twee deskundigen uit verschillende hoeken.
In zes regio's in het westen van het land gelden sinds zondag strengere regels, zoals het eerder sluiten van horeca. Ook mogen groepen die bijeenkomen uit maximaal vijftig mensen bestaan, terwijl dat eerder nog honderd was.
Bert Niesters, viroloog van het UMCG, is kritisch op dit soort regionale aanpak. 'Dan kan je straks in Haren met vijftig mensen bijeenkomen; dan gaan mensen naar Eelde waar je wel met honderd mag. Dat krijg je dan. Mensen zijn inventief.'

Ommeland moet niet lijden onder Stad

Toch ontkom je niet aan verschillen tussen regio's, zegt sociaal psycholoog Arie Dijkstra van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij vindt zelfs dat de Ommelanden minder strenge maatregelen moeten krijgen dan Stad, waar de meeste besmettingen zijn.
'Mensen moeten begrijpen waarom ze aan regels moeten voldoen. Als je in Delfzijl het café niet in mag vanwege besmettingen in de stad Groningen, dan is dat niet te begrijpen. En dat ondermijnt elke motivatie om ook maar iets te doen.'
Vaak zijn bestuurders bang om beleid en regels te ingewikkeld te maken, maar de botte bijl werkt in elk geval niet, dat levert veel weerstand op
Arie Dijkstra - Sociaal psycholoog aan de Rijksuniversiteit Groningen
Inderdaad moet de regio ook op z'n hoede zijn, zegt hij, omdat mensen uit Delfzijl ook naar Stad gaan en andersom. 'Maar daar zouden wel andere maatregelen kunnen gelden. Vaak zijn bestuurders bang om beleid en regels te ingewikkeld te maken, maar de botte bijl werkt hier in elk geval niet, dat levert veel weerstand op.'

Wel of niet handhaven bepaalt aantal doden

Welke maatregelen in Groningen gaan gelden is nog onderwerp van overleg tussen het kabinet en de Veiligheidsregio Groningen. Wat ze ook beslissen, maatregelen werken alleen als de overheid ze handhaaft, stelt viroloog Niesters. 'Als je bij door rood rijden niemand bekeurt, dan rijd je gewoon door. Dan hoef je helemaal geen regels te maken.'

Volksaard

Of streng handhaven het antwoord is, wil Dijkstra als sociaal psycholoog niet zeggen. Wel stelt hij dat het altijd een politieke keuze is om het wel of niet te doen.
'In Nederland zoeken we naar een liberaal evenwicht. De overheid zegt: roken is slecht, maar aan preventie doen we niet. Het is iemands eigen verantwoordelijkheid. Zo zijn Nederlanders. Dat zien we nu ook. Rutte die zegt: We zijn toch geen kinderen; ik wil niet de baas spelen.'
Want vaststaat dat de kans op besmetting kleiner wordt naarmate je strenger handhaaft. 'Dus als je slap handhaaft dan weten we dat er meer besmettingen komen. Dan is het dus een afweging tussen besmettingen en doden aan de ene kant en andere belangen aan de andere. Dat kunnen economische belangen zijn of politieke, de angst niet herkozen te worden. Het is hoe dan ook een keuze.'

Landelijke maatregelen lijken onontkoombaar

Niesters hoopt het toch vooral niet, maar vreest wel een nieuwe lockdown. 'Het begint met regionale maatregelen, maar als we ons niet anders gedragen versmelten uiteindelijk alle regio's tot één.' Een mondkapjesplicht zou best logisch zijn, vindt hij. 'Ik was er geen voorstander van omdat er een tekort was. Maar die eeuwige discussie in Nederland; de halve wereld doet het en wij moeten er iedere keer over praten.'
Het begint met regionale maatregelen, maar als we ons niet anders gedragen versmelten uiteindelijk alle regio's tot één
Bert Niesters - Viroloog van het UMCG
Niesters stoort zich intussen aan studenten die klagen over de maatregelen. 'Ze hadden zich hun studententijd anders voorgesteld. Nou, ik had mijn leven ook anders voorgesteld, ik kan ook dingen niet doen. En het is geen flauwekul, de ziekenhuizen lopen vol.'

Student is lastig te beïnvloeden

Dat studenten niet ontvankelijk lijken voor de boodschap dat ze met hun gedrag doden veroorzaken, valt ze volgens Dijkstra niet echt te verwijten. 'Het wordt onvoldoende duidelijk gemaakt dat je de link kan zijn naar iemand die dood kan gaan. De psyche werkt zo; er moet meer in dat hoofd geactiveerd worden, door spotjes op tv of vrienden die je er op wijzen.'
Wat moet de boodschap aan studenten dan zijn? 'Je moet niet de realiteit gebruiken, die is geen handige basis voor gedrag. Want de kansen op besmetting zijn vaak maar klein. Er moet in een groep al een besmet iemand zijn en laat die dan nog eens maximaal vijf anderen besmetten.'
In de boodschap aan studenten moet je een beetje overdrijven en de verantwoordelijkheid aandikken. Als mensen dan één dingetje niet doen dan is dat niet zo erg.
Arie Dijkstra - Sociaal psycholoog aan de Rijksuniversiteit Groningen
'Je moet dus een beetje overdrijven en de verantwoordelijkheid aandikken: als je dit en dit en dit en dit doet, dan kan er niks gebeuren. Als mensen dan één dingetje niet doen dan is dat niet zo erg', aldus de sociaal psycholoog.

Ouders hebben ook rol

Viroloog Bert Niesters doet daarnaast een moreel appèl op studenten en hun ouders. 'Papa of mama hebben er ook last van namelijk. Stel dat je moeder haar baan verliest doordat alles weer stil komt te liggen. Dan heb je wel je lol gehad. Maar dan?'
De Heerestraat in Stad
De Heerestraat in Stad © Jos Schuurman/FPS
We moeten leren dat we allemaal verantwoordelijk zijn, vindt Dijkstra. 'Hoeveel doden mogen er vallen? We werken nu met ons gedrag indirect mee aan de doden die vallen. Mensen moeten nog leren hoe erg het is.'
Overigens moeten de kwetsbaren zelf ook hun verantwoordelijkheid nemen, vindt hij. 'De kans dat ze besmet raken hangt ook af van hun eigen gedrag. Ze kunnen ook zeggen: ik ga mondkapjes dragen, me isoleren en niet naar dat feest.'

Normeffect

Sociaal psycholoog Dijkstra vergelijkt de coronamaatregelen met verkeersregels. 'Het verkeer is enorm gereguleerd en daardoor vallen er heel weinig doden. Als je dat loslaat ontstaat er chaos. De één gaat uitproberen hoe het is om 180 te rijden, de ander rijdt door rood of met 100 km per uur door de bebouwde kom.'
In die chaos vallen er heel veel doden, stelt Dijkstra. Daarna zullen mensen zelf gaan reguleren. 'Stabilisatie op basis van sociale normen krijg je dan. Dan neemt het aantal doden weer af.'
Volgens Dijkstra verkeert het land nu in zo'n chaotische situatie. 'Je ziet het aan de bekende Nederlanders en hun #ikdoenietmeermee die zich nu toch weer terugtrekken. Dat is dus al het sociale normeffect; we vinden dat zij te ver gingen met hun actie.' Is dit een wenselijke situatie? 'Je houdt dan wel meer doden dan bij duidelijke regels en handhaving.'