Gelijke kansen voor iedereen op universiteit? 'Dat kan pas als we alle narigheid boven krijgen'

Universitair hoofddocent Susanne Täuber van de Rijksuniversiteit Groningen
Universitair hoofddocent Susanne Täuber van de Rijksuniversiteit Groningen © Eigen foto
Het is een hele klus, dat weet ze nu al. Universitair hoofddocent Susanne Täuber van de Rijksuniversiteit Groningen maakt deel uit van de donderdag opgerichte adviescommissie die moet helpen universiteiten diverser en inclusiever te maken.
Dat houdt in dat alle medewerkers dezelfde kansen moeten krijgen aan de universiteit, onafhankelijk van geslacht, kleur, geloof, geld of wat dan ook. Om dit voor elkaar te krijgen heeft de Rijksoverheid een actieplaenn opgesteld en de adviescommissie hoort daarbij. 'We moeten vooral draagvlak creëren. Ik denk dat ons heel pittige discussies te wachten staan.'

Geen carrière maken, maar zwemmen door stroop

Want volgens Susanne Täuber is het aan universiteiten niet best gesteld met de diversiteit. 'Ik vergelijk het vaak met een aquarium. Je hebt een grote groep vissen (medewerkers) voor wie de universiteit gewoon water is. Maar er is ook een groep voor wie de universiteit als stroop voelt: ze komen veel moeilijker vooruit of gaan zelfs kopje onder.'
Mensen durven niet kritisch te zijn. Daardoor hebben we helemaal geen zicht op de narigheid
Susanne Täuber - Universitair hoofddocent aan de RUG
De groep die het moeilijk heeft, is te onzichtbaar, zegt Täuber. 'Er heerst een angstcultuur. De universiteit is hiërarchisch; één persoon kan je maken of breken. Dus mensen durven niet kritisch te zijn. Daardoor hebben we helemaal geen zicht op de narigheid; die moeten we eerst volledig boven water zien te krijgen. We hebben de narigheid nodig om urgentie te voelen.'
Daarbij is door alle privacyregels haast niets bekend over medewerkers. 'We vragen niet meer naar huidskleur, geloof en dat soort dingen. Gevolg is dat we niet weten wie nou het meest last heeft van discriminatie. We moeten data verzamelen: wie komt er aan de top en wie niet?'
Vrouwelijke hoogleraren poseren als stil protest op de trappen van de RUG in 2006. Ze vonden destijds dat er te weinig vrouwen als hoogleraar op universiteit werkzaam zijn
Vrouwelijke hoogleraren poseren als stil protest op de trappen van de RUG in 2006. Ze vonden destijds dat er te weinig vrouwen als hoogleraar op universiteit werkzaam zijn © ANP

Vrouwen hebben het nog steeds moeilijker

Täuber is zich als vrouw continu bewust van verschillen in behandeling tussen mannen en vrouwen. Ze is zelf aangesteld in het Rosalind Franklin Fellowship-programma; een speciaal traject om vrouwen door te laten stromen naar het hoogleraarschap. De Rijksuniversiteit Groningen (RUG) heeft in de loop der jaren honderd vrouwen in dit programma aangenomen.
Ik ben zelf een niet-Nederlandse vrouw, maar ik heb het alweer makkelijker dan een vrouw met een hoofddoekje
Susanne Täuber - Universitair hoofddocent aan de RUG
'Dit soort programma's moet je wel toejuichen. Want hoe meer vrouwen op machtsposities terechtkomen, hoe groter de kans op verandering.' Maar zaligmakend is het niet, stelt Täuber. 'Vrouwen krijgen dan weer te horen dat ze alleen maar vooruit komen omdat ze vrouw zijn. Dat is absoluut niet zo! Er zijn op de universiteit heel veel vrouwen die beter zijn dan de hoogleraren.'
Als commissielid wil Täuber niet alleen het verschil in behandeling tussen mannen en vrouwen onderzoeken. 'Je snapt maar de helft als je vrouwen tegenover mannen stelt. Je moet veel meer meenemen. Ik ben zelf een niet-Nederlandse vrouw, maar ik heb het alweer makkelijker dan een vrouw met een hoofddoekje.'

Verandering komt niet vanzelf

Als het al lukt om de narigheid naar boven te krijgen, dan is dat nog maar het begin, denkt Täuber. Daarna volgen pittige gesprekken met de groepen die rustig rondzwemmen; die zich gewaardeerd en veilig voelen. 'Hoe maak je daar kenbaar wat er speelt?'
Nederlanders hebben volgens Täuber sowieso snel de reflex om verantwoordelijkheid af te schuiven naar degene die klaagt. 'Stel een docent maakt een racistische grap tijdens een college en een student klaagt daarover. Dan zegt de docent al snel: je begrijpt de grap niet, dat is gewoon onze humor.'
EU-commissaris Neelie Kroes krijgt in 2010 van Frans Zwarts de Aletta Jacobsprijs
EU-commissaris Neelie Kroes krijgt in 2010 van Frans Zwarts de Aletta Jacobsprijs © ANP

Heeft een commissie wel zin?

Tja, weer een commissie, hoe zinvol is dat? Täuber snapt critici wel. 'Die zeggen: nieuwe streefcijfers voor het aantal vrouwelijke hoogleraren? Hoezo, we halen de oude niet eens?' Ook in Groningen is dat zo. Eind 2020 zou 27 procent van de hoogleraren vrouw moeten zijn; in de praktijk is nog geen 23 procent van de hoogleraren een vrouw.
'Maar het actieplan maakt het wel tot een probleem van ons allemaal. We kunnen het niet meer afdoen als individuele gevallen waar we twee weken aandacht voor hebben en daarna niet meer. En het momentum is wel nu, kijk ook bijvoorbeeld naar black lives matter. We zullen er alles aan doen om ons niet weg te laten zetten als excuustruus.'

Juist universiteiten moeten dit serieus nemen

Al met al gaat het onderwerp Täuber aan het hart; als mens en als wetenschapper. 'Als we vooruit willen komen en een welvarend land willen blijven, dan hebben we diversiteit nodig. Onderzoek heeft uitgewezen dat de wetenschap innovatiever is met meer diversiteit. Maar dat niet alleen. We hebben als universiteit de opdracht om jonge mensen op te leiden en terug te geven aan de samenleving. Daarom moeten we dit serieus nemen.'
Het liefst ziet ze rigoureuze maatregelen: 'Kijk naar de criteria op basis waarvan mannen hoogleraar zijn geworden in de afgelopen tien jaar. Kijk wie aan die criteria voldoen in je organisatie en maak hen allemaal in een klap hoogleraar. Dan heb je vanzelf ook je minderheden benoemd.'
De weg van de lange adem
De Rijksuniversiteit Groningen geeft aan dat verandering een weg is van lange adem. 'We hebben in de afgelopen jaren een belangrijk fundament gelegd om het aantal mannen en vrouwen in de hogere wetenschappelijke posities in balans te brengen. Maar het komt niet vanzelf goed', aldus woordvoerder Jorien Bakker.

De RUG probeert het tij te keren. Naast de Rosalind Franklin Fellowships is dit jaar ook geld vrijgemaakt om vrouwelijk wetenschappelijk talent te ondersteunen bij de carrièrestap van het hoofddocentschap naar hoogleraarschap. Verder is het programma 'Diversiteit & Inclusie, verschil hoort erbij' gelanceerd, met als doel om iedere medewerker en student zich welkom te laten voelen. De inhoud moet nog verder worden ontwikkeld.