Ook kinderen in bevingsgebied kunnen smartengeld krijgen

Maar de groep mensen die in aanmerking komt voor smartengeld is beperkt, waarschuwt voorzitter Bas Kortmann van het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG). 'Er moet sprake zijn van ernstig leed', zegt hij. 'Dus niet iedereen die verdriet heeft vanwege de aardbevingen komt in aanmerking.'

Het persoonlijke aspect maakt de smartengeldregeling zo ingewikkeld. De een ervaart een gebeurtenis anders dan de ander. Per persoon wordt er daarom straks gekeken hoe zwaar iemand geleden heeft onder de bevingsproblematiek. Om dat goed te regelen, heeft het IMG meer tijd nodig.

Aanvankelijk was het de bedoeling dat mensen op 1 november al smartengeld konden aanvragen. Maar dat kan op z'n vroegst eind maart, zo is nu de verwachting.

Het schadeloket begint de regeling naar verwachting met zo'n honderd gezinnen, om dat daarna gestaag uit te bouwen naar meer. 'Er kunnen wel 50 duizend aanvragen komen', schat Kortmann nu in. 'Maar het is gezien het Nederlands recht goed om te beseffen dat niet iedere aanvraag gehonoreerd kan worden. We zijn in Nederland erg terughoudend met de toekenning en ook de omvang van de bedragen is in vergelijking met bijvoorbeeld Amerika laag.'

In het bevingsgebied komen drie categorieën aan vergoedingen, afhankelijk van hoe zwaar iemand geleden heeft onder de situatie: 1.500 euro, 3.000 euro en 5.000 euro. Als er kinderen in het spel zijn, dan krijgen zij daar een percentage van voor zichzelf.

Kortmann: 'Het percentage weten we nog niet precies, maar dat zal iets van 25 of 35 procent zijn. Niet veel minder en ook niet heel veel meer.'

Met name de behandeling van kinderen noemt Kortmann uniek in Nederland. 'Het kan best zijn dat mijn vakgenoten zeggen dat dit juridisch niet kan, maar wij maken deze keuze. Met een standaardprocedure voor kinderen doen we wel een beetje afstand van het hoogstpersoonlijke karakter, maar dat is omdat het niet anders kan. Deze grote aantallen zijn elders in het recht nooit vertoond.'

Dit aflopende jaar was voor het Instituut Mijnbouwschade Groningen een van opschaling. De organisatie groeide enorm omdat het aantal schademeldingen toenam, maar ook omdat de waardedalingsregeling moest worden uitgevoerd. Die loopt sinds 1 september.

Het IMG raakte afgelopen maand in opspraak, omdat het in totaal 2 miljoen euro aan waardedalingscompensatie overboekte naar 88 gezinnen die ook een nieuw huis krijgen in het kader van de versterking. Een dubbele compensatie, omdat er naar het oordeel van het IMG met een nieuw huis geen sprake is van waardedaling. En dus wilde het IMG het geld terugvorderen, maar daar stak minister Eric Wiebes een stokje voor.

'Ons inziens maakten deze mensen eigenlijk geen aanspraak op de vergoeding, maar de minister vond het niet verstandig dat geld terug te vragen. Hij wilde de kosten voor zijn rekening nemen. Als de minister dat zegt, wie zijn wij dan om te zeggen gaan we toch gaan doen. Wij zijn ook de overheid.'

Toch veroorzaakte de 'fout' wel onrust onder bewoners. De een kreeg wel geld omdat hij toevallig niet op een lijst stond en de ander kreeg geen geld omdat die toevallig wel op een lijst stond. Het was totale willekeur.

'Achteraf gezien hadden we steviger moeten waarschuwen wanneer iemand niet in aanmerking komt', zegt Kortmann nu. 'De communicatie hebben we verbeterd. Als iemand nu een aanvraag wil doen, ziet hij die waarschuwing.'

Het IMG krijgt vanuit inwoners het verwijt dat het de spelregels verandert tijdens de wedstrijd. In het begin werd namelijk niet naar bewoners gecommuniceerd dat ze niet in aanmerking kwamen voor een waardedalingsvergoeding als ze ook een nieuw huis krijgen in de versterkingsoperatie.

'De hoofdspelregel is: u krijgt een vergoeding als u schade hebt', verklaart Kortmann. 'Als iemand nieuwbouw heeft is er geen schade. Maar dat hadden we beter moeten communiceren.'

Kortmann durft niet uit te sluiten dat zo'n fout zich opnieuw voordoet. Toch hoeven de bewoners dan niet te rekenen op een vriendelijk gebaar, zegt hij. 'Als we dat per ongeluk over het hoofd zien, dan vorderen we het terug. Het is even onrechtvaardig om mensen iets te geven waar ze geen aanspraak op hebben als mensen iets niet geven wanneer ze er wel aanspraak op maken.'

De ongelijkheid die nu is ontstaan, noemt Kortmann pijnlijk. 'Maar het is een politiek besluit van de minister. En ik houd me verre van politiek. Ik vind de ongelijkheid wel buitengewoon vervelend. De ene persoon wel en de ander niet, dat is niet goed. Maar wij moeten proberen objectief te blijven.'

De reguliere afhandeling van fysieke schades zoals scheuren groeide afgelopen jaar enorm. Nu komen er wekelijks zo'n duizend schademeldingen binnen bij het IMG. En ook Bas Kortmann had daar geen rekening mee gehouden, erkent hij.

'Ik had nooit durven denken dat we in één jaar tijd 45 duizend verzoeken tot schadevergoeding zouden krijgen', vertelt hij. 'We hebben in de loop van dit jaar aanzienlijk moeten opschalen. In totaal hebben we sinds onze start in maart 2018 ruim 90 duizend aanvragen binnengekregen. Ik ken geen vergelijkbare situatie zoals deze, afgezien van oorlogssituaties en nu misschien het coronavirus.'

De stijging in het aantal meldingen komt onder meer vanuit de randen van het aardbevingsgebied. Kortmann: 'Er komen net zoveel aanvragen binnen uit de randen als uit de kern. De toegekende bedragen zijn ook ongeveer gelijk. Dat is gek, omdat je zou verwachten dat er meer schades uit de kern van het gebied komen omdat de kans op schade daar het grootst is.'

Voor een deel is de stijging te verklaren, omdat de randen van het gebied jarenlang volledig genegeerd werden. De NAM en het CVW wezen categorisch aanvragen af, omdat er in het buitengebied volgens hen geen sprake kon zijn van bevingsschade. 'Het is waar dat er een zeker inhaaleffect in zit', zegt Kortmann. 'Maar het blijft maar doorgaan.'

Het IMG vergoedt nu fysieke schades en de waardedaling en daar komt volgend jaar dus het smartengeld bij. Kortmann verwacht in 2021 dan ook de grens van 1 miljard euro aan schadevergoedingen te passeren.

'Ik verwacht dat we volgend jaar meer dan 500 of 600 miljoen euro uit gaan keren en dus in totaal dik boven het miljard zitten', zegt hij. 'Het toont aan dat de omvang van de schade in Groningen gigantisch is. Misschien komt er met deze bedragen in de rest van Nederland iets meer begrip voor wat hier nog altijd gaande is.