Zorg over wanhoop en geestelijke nood bij ondernemers

Harm Nienhuis
Harm Nienhuis © Theo Sikkema/RTV Noord
Met het voortduren van de lockdown groeit de financiële malaise van veel ondernemers en daarmee hun wanhoop. Bij de hulplijn 113 Zelfmoordpreventie voelen ze de geestelijke nood onder ondernemers groeien. ‘Ik bleef maar piekeren en malen, ik had echt hulp nodig’.
Het was midden in de nacht toen garagehouder Harm Nienhuis in Midwolde de telefoon greep om te bellen naar de noodlijn 113 Zelfmoordpreventie.
Inktzwart waren de nacht en zijn gedachten aan de 30.000 euro die hij maandelijks verlies lijdt, aan hoe het pensioenfonds hem via de rechter tot betaling dwingt, hoe de bank hem verplicht rente en aflossing door te betalen en hoe de leasemaatschappij auto’s bij hem van het terrein vandaan sleept.
‘Ik heb twintig jaar gewerkt en zie alles verdampen’, treurt Nienhuis, die naast zijn garagebedrijf een lease-onderneming voor elektrische auto’s runt. Hij heeft er pre-corona flink in geïnvesteerd en vooral daardoor zijn de financiële problemen nu zo groot.

In rook op

Het verdriet straalt van Nienhuis af. ‘Door corona ben ik alle tijd, energie en investeringen in één keer kwijt. Ik sta met lege handen.’ Twee tot drie ton heeft Nienhuis inmiddels in rook zien opgaan en hij heeft de bodem van de financiële put bereikt. ‘Het voelt alsof ik de kosten van de pandemie in mijn eentje op de schouders draag.’
Moeilijke tijden voor garagehouder
Nienhuis zit financieel en geestelijk ‘helemaal klem’. De uitweg die hij zag in de bewuste nacht was de 113 hulplijn. ’Het is echt niet zo dat ik een doos met pillen naast me had staan’, haast hij zich eraan toe te voegen. ‘Ik wilde mezelf heus niet van kant maken.’ Maar wie bel je anders midden in de nacht als je anderen niet met je eigen sores wilt opzadelen?

Hulp nodig

Tot twee keer toe zocht hij contact met 113 Zelfmoordpreventie. ‘In de nacht zit je het minst lekker in je vel. Ik bleef maar piekeren en malen. Ik had echt psychische hulp nodig en vond zo een klankbord. Het is heel geruststellend wanneer je dan met iemand kunt praten.’
Moeite om zijn verhaal te doen heeft hij niet. Het gaat ook niet om hemzelf, benadrukt Nienhuis. Hij wil het vooral vertellen om aandacht te vragen voor al die andere ondernemers die het water eveneens aan de lippen staat. ‘Veel van hen zien net als ik hun zaak kapot gaan. Ik vind het niet meer dan normaal dat je daarover communiceert. Je toont je sterktes, maar ook je zwaktes.’

Hoog-risicogroep

Bij 113 Zelfmoordpreventie kijken ze allang niet meer op van telefoontjes van ondernemers die de problemen boven het hoofd zijn gegroeid. Hoe vaak er door de doelgroep gebeld wordt, dat houdt de noodlijn niet bij. Dus hoe omvangrijk de groep is die er niet meer uit komt is niet precies te zeggen.
‘Wat suïcide betreft zijn mannen van middelbare leeftijd een hoog-risicogroep, maar ze komen bijna nooit bij ons aan de lijn’, zegt Jacqueline Regeling, kwartiermaker Sociaal Economische Sector bij 113 Zelfmoordpreventie.
‘We zien het aantal telefoontjes uit de ondernemershoek wel iets toenemen, maar wat we vooral zien is dat de tussenschakels zoals een horeca-branchevereniging of een retailorganisatie in toenemende mate signalen ontvangen.’
Hoewel deze groep mannen wat zelfmoord betreft in de hoog-risicocategorie valt, is het volgens Regeling ook een groep die het liefst de somberheid voor zich houdt en bovendien vindt dat ze hun problemen zelf moeten kunnen oplossen.
Ze denken dat ze iedereen tot last zijn en dat niemand wat aan ze heeft
Jacqueline Regeling - 113 hulplijn
‘Kern van hun verhaal is meestal dat ze denken iedereen tot last te zijn en dat niemand wat aan hen heeft’, legt Regeling uit. ‘Ze hebben het idee gefaald te hebben en ze voelen zich waardeloos. Vaak durven ze thuis niet eens te vertellen wat er aan de hand is, hoe groot de problemen zijn, dat ze een extra lening hebben afgesloten of iets heel stoms hebben gedaan.’
Meestal, aldus Regeling, willen ze ook helemaal niet een eind aan hun leven maken. Ze willen dat er een eind komt aan de brij van problemen waar ze in terecht zijn gekomen.
In de gesprekken gaat 113 op zoek naar wat Regeling noemt ‘het gezonde deel’ van de gedachten. En er wordt samen nagedacht over waar iemand steun kan vinden: mensen in de directe omgeving, de partner, iemand op het werk of de huisarts. ‘We proberen duidelijk te maken dat mensen er niet alleen mee rond moeten blijven lopen.’

Trainingen opgezet

Voor organisaties als VNO NCW die te maken hebben met radeloze ondernemers heeft 113 (gespreks)trainingen opgezet. De noordelijke tak van de werkgeversvereniging laat weten er nog geen gebruik van te maken. ‘We weten dat er financiële nood is en dat er veel onzekerheden zijn, maar leden melden zich niet met hun persoonlijke problemen bij ons’, zegt woordvoerder Bjorn de Vries van VNONCW Noord.
Dat de geestelijke nood hoog is, lijdt weinig twijfel, zegt Ilse Heemskerk van de Kamer van Koophandel. Maar ook de KvK ervaart dat ondernemers niet snel hulp vragen. ‘Het is best lastig volk’, zegt woordvoerder Heemskerk. ‘Ze zien overal een kans, maar dat is ook hun valkuil. Ze zijn geneigd hun kop in het zand te steken. Accepteren dat iets niet gaat lukken, is voor hen lastig.’
De KvK coacht wel zijn adviseurs om ondernemers die moeilijk zitten goed te woord te staan. Het is trouwens lang niet altijd de ondernemer zelf die contact zoekt. Heemskerk: ‘Regelmatig belt ook een partner omdat de ondernemer zelf fysiek gewoon niet meer in staat is aan de telefoon te komen.’
Wij maken ons zorgen over de nasleep, het moment dat mensen zich realiseren dat ze alles kwijt zijn
Frederiec Withaar - Forte GGZ
Bij de psychologie- en psychiatriepraktijk Forte GGZ verwachten ze dat het nog even zal duren voordat ondernemers aankloppen voor geestelijke bijstand. ‘Mensen zitten nu nog in de acute stress en zijn alleen maar bezig om hun hoofd boven water houden’, zegt Frederiec Withaar, directeur zorg bij Forte GGZ, met vestigingen in Groningen, Assen, Leeuwarden en Zwolle.
Withaar is in de historische cijfers gedoken en maakt een vergelijking met de Spaanse griep van 1918: ‘Je ziet juist ná die pandemie een hausse aan zelfmoorden. Wij maken ons dus zorgen over de nasleep, het moment dat mensen zich realiseren dat ze alles kwijt zijn en alles weer moeten opbouwen.’
Wat maakt eigenlijk dat het teloorgaan van een bedrijf zo hard aankomt? Withaar: ‘Een ondernemer ziet zijn bedrijf als zijn leven. Het is een deel van zijn identiteit, het is waar hij goed in is, het is zijn netwerk, alles waar hij trots op is. Het maakt je extra vatbaar voor depressie, onvrede en frustratie wanneer je dat wordt ontnomen door gebeurtenissen waar je geen invloed op hebt.’

Gevoel van controle

Het gebrek aan perspectief maakt het erger, zegt directeur en psychotherapeut Ayhan Tatlicioglu van de noordelijke ggz-instelling Inter-Psy. Mensen kunnen er nou eenmaal psychisch erg slecht tegen wanneer een vervelende situatie lang duurt en er geen duidelijk zicht op verbetering is. ‘Dat is precies wat er bij ondernemers speelt’, aldus Tatlicioglu. ‘Ze worden telkens opnieuw geconfronteerd met verlenging van maatregelen, zonder dat er zekerheid is over wanneer het weer beter zal gaan.’
‘De realiteit om de mensen heen kunnen we niet veranderen’, zegt Tatlicioglu over de hulp die de psychologen van Inter-Psy bieden. ‘Wel kunnen we mensen leren er sterker mee om te gaan. We leren ze een effectieve coping-stijl om meer gevoel van controle te krijgen; hoe kun je relativeren, hoe vind je steun, hoe kun je jezelf uiten in plaats van passief te zijn of je kop in het zand te steken.’
Als het om perspectief gaat, bracht deze week met de verlengde lockdown voor garagehouder Harm Nienhuis helaas geen verbetering. ‘Ik zit er nu al doorheen’, stelt hij spijtig vast. ‘En ik zie nog helemaal geen horizon.’
Ondernemers kunnen op een psychisch gezondere manier omgaan met financieel moeilijke omstandigheden. Tips die psycholoog Ayhan Tatlicioglu hiervoor heeft:
- Zoek steun in je omgeving, krop je zorgen niet op, uit ze. Isoleer je zelf niet.
- Zoek professionele hulp als spanning en stress te hoog oplopen, je slecht slaapt en langdurig een negatieve, neerslachtige stemming hebt en maar blijft malen in je hoofd. Wees alert op futloosheid, schuldgevoelens. Zoek hulp als je depressief bent en overmatige angsten voor de toekomst hebt.
- Praat met andere ondernemers over hun wijze van omgaan met de machteloos makende situatie. Zoek lotgenoten op en benoem waar je mee zit.
- Zoek een intensieve activiteit als hardlopen of wielrennen als afleiding en om jezelf op te laden.