Geheim dossier van geheim agent Vuurtoren eindelijk openbaar

Geheim agent 'Vuurtoren' zou uit het Scholtenhuis zijn gevlucht
Geheim agent 'Vuurtoren' zou uit het Scholtenhuis zijn gevlucht © Beeldbank Groningen
Was geheim agent Karel Mans, alias ‘Vuurtoren’ een verrader en werkte hij voor de Duitsers, of was het gewoon een onhandige man die niet geschikt was als geheim agent?
Het verraad van agent Vuurtoren leidde in november 1944 tot arrestaties en de dood van talloze Groninger verzetsstrijders. Woensdag is na 75 jaar zijn geheim dossier openbaar geworden.
Ieder jaar worden er op 20 januari, Openbaarheidsdag, dossiers die 75 jaar geheim zijn gehouden in het Nationaal Archief, openbaar gemaakt. Daaronder is dit jaar het dossier van Karel Mans, alias 'Agent Vuurtoren'.

Engelandvaarder

Karel Mans (1913- 1981) vluchtte in 1944 via Spanje vanuit bezet Nederland naar Engeland en werd opgeleid tot geheim agent. In nacht van 4 op 5 augustus van dat jaar werd hij per parachute in Nederland gedropt. Hij moest controleren of geheime zenders in Nederland wel in goede handen waren en hij moest het team van de zender ‘Beatrix’ in Groningen versterken. In de geopenbaarde archiefstukken valt te lezen hoe het hem is vergaan.

De zelfmoord van Casper Naber

De zender Beatrix stond in de winkel van Casper Naber in de Gelkingestraat en in opdracht van Mans ging men flink aan de slag en verzond dagelijks berichten naar Engeland.
Omdat die uitzendingen steeds op hetzelfde tijdstip waren lukte het de Duitsers de zender te vinden, vielen de winkel binnen en arresteerden Naber. Om te voorkomen dat hij door zou slaan tijdens verhoren pleegde Naber zelfmoord door uit het raam van het Scholtenhuis, het hoofdkwartier van de Sicherheitsdienst (SD) te springen.

Agent Vuurtoren slaat door

Mans wordt zelf een dag later gearresteerd en in hetzelfde Scholtenhuis verhoord en zwaar mishandeld. Nadat hij ‘in zijn zaadballen geknepen was’ sloeg Karel Mans door en verraadde de schuilplaatsen van een aantal verzetsstrijders en collega geheim agenten waaronder agent Dobbelaar. Een van de verzetsstrijders, Johannes Hesse werd door de Duitsers doodgeschoten.

Vuurtoren ontsnapt

Maar vreemd genoeg wist agent Vuurtoren twee dagen later tijdens een verhoor te ontsnappen uit het Scholtenhuis. Zijn handboeien zitten niet strak genoeg en hij weet ze af te doen en klimt uit het raam. Via een richel, meters boven de grond weet hij een steeg te bereiken, daalt af en maakt zich uit de voeten om de rest van de oorlog op de Veluwe onder te duiken.

Was Vuurtoren een verrader?

Na de bevrijding wordt Karel Mans intensief verhoord door de veiligheidsdienst van het Canadese leger. Klaas Niemeijer, onderzoeker bij de Groninger Archieven vond een paar jaar geleden in een ander archief een van de verhoren van Mans terug en schreef er een artikel over in het tijdschrift Stad en Lande.
‘De conclusie van de Canadezen was dat Mans niet voor de Duitsers werkte en ook geen verraad heeft gepleegd, ook al had men grote twijfels over zijn ontsnappingsverhaal’. Schrijft Niemeijer daar in. ‘Mans is niet vervolgd en heeft zelfs een medaille gekregen', aldus Niemeijer.

'Werkte voor de SD'

In het nu vrijgegeven dossier zitten getuigenverklaringen die een ander licht op de zaak werpen want: ‘Volgens geheim agent 'Frits' moet Vuurtoren wel voor de SD hebben gewerkt. Tijdens de oorlog rees al wantrouwen tegen Vuurtoren, ook bij andere verzetsstrijders. Volgens een van hen was hij eigenlijk helemaal niet geschikt voor zijn taak.’
Dat laatste wordt onderschreven door onderzoeker Klaas Niemeijer. ‘Te veel een einzelgänger, naïef en roekeloos’, is zijn conclusie. 'Maar zodra ik kans krijg, ga ik het nu vrijgegeven dossier lezen. Ik ben van plan om een boek te schrijven over dit verhaal en wellicht dat dit dossier eindelijk een antwoord geeft op de vraag of Vuurtoren een verrader was of gewoon niet geschikt was als geheimagent.’