Uitgezocht: Wat is dodelijker, griep of corona?

Een griepepidemie in een winter zorgt in Nederland normaal gesproken voor ongeveer vierduizend extra doden, afhankelijk van de duur van de epidemie en de virusvariant. Wetenschappers van het RIVM houden dit al tien jaar bij. Tijdens de heftigste griepepidemie van de laatste jaren lag dit aantal hoger. In de winter van 2017/2018 hadden kwetsbare groepen net als andere jaren een griepprik aangeboden gekregen, maar dit keer was de prik weinig effectief. Oorzaak: het vaccin werkte tegen een andere variant van het virus en de prik werkte niet tegen de variant die daadwerkelijk de kop op stak.

Lang verhaal kort: tijdens die griepgolf overleden meer dan negenduizend mensen (9373).

Het RIVM heeft nu de oversterfte door griep vergeleken met de oversterfte door corona. Daarvoor namen ze zeven weken in 2020, beginnend half maart. De eerste twee weken van de coronapandemie hebben ze buiten beschouwing gelaten, omdat toen ook de griep nog rondging.

In de periode half maart-begin mei overleden 9554 meer Nederlanders dan normaal. Dat cijfer is dus haast gelijk aan dat van de griepepidemie in 2017/2018. Wat leert dit ons?

Je zou kunnen concluderen dat de corona-pandemie afgelopen voorjaar dus niet dodelijker was dan het griepvirus op z’n slechtst (in 2017/2018). Toch klopt dat niet, schrijven ze in hun onderzoek, om drie redenen. De overlijdens door corona werden in een kortere periode vastgesteld, namelijk in zeven in plaats van achttien weken. De wekelijkse pieken waren hoger en bovendien golden toen al strenge maatregelen die de impact van corona vermoedelijk hebben beperkt. Waarschijnlijk, denken de onderzoekers, zouden er meer doden zijn gevallen als we bijvoorbeeld geen afstand hadden gehouden.

Ze schatten de dodelijkheid van corona nu op 1 procent; wat betekent dat 1 procent van de mensen die het oplopen eraan overlijden. Dit cijfer exact bepalen is lastig. Het liefst zouden onderzoekers dit doen door het aantal coronadoden af te zetten tegen het aantal vastgestelde besmettingen. Dan is exact te bepalen hoeveel mensen eraan zijn overleden. Probleem is dat van lang niet alle extra overlijdens in die periode met een test is aangetoond dat deze mensen corona hadden. En het tweede probleem is dat we niet weten hoeveel mensen besmet waren. In het voorjaar werd immers in Nederland nog maar weinig op corona getest.

Ook een vergelijking met griep zou op die manier niet kunnen, want testen op griep gebeurt nog veel minder. Blijft over de methode die het RIVM uiteindelijk heeft gekozen: hoeveel doden zijn er meer gevallen dan je op basis van het verleden zou mogen verwachten? Die oversterfte gebruiken ze om te bepalen hoe dodelijk corona is. Bij gebrek aan gegevens over het aantal besmettingen keken ze naar de antistoffen in het bloed bij een dwarsdoorsnede van de bevolking.

Al met al is de schatting dat corona 1 procent van de mensen die het virus oploopt, doodt. Vanwege het gebrek aan testen op griep is zo’n percentage bij griep niet bekend. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schat dit op lager dan 0,1 procent.

Voor internist/infectioloog Ymkje Stienstra in het UMCG is het wel duidelijk dat corona veel dodelijker is dan de griep; in elk geval bij mensen die worden opgenomen. 'Van de patiënten die met corona in het ziekenhuis belanden, overlijden er drie tot vijf keer meer dan bij mensen die met griep worden opgenomen. Dat blijkt uit Engelse en Franse onderzoeken.' Nog een verschil met griep, stelt ze, is dat wij bijna allemaal nog vatbaar zijn voor corona. Omdat het een nieuw virus is, hebben we nog geen gedeeltelijke afweer opgebouwd zoals bij de griep en zijn kwetsbare groepen nog niet gevaccineerd. 'En als je heel veel mensen ziek hebt, heb je alsnog een heleboel doden.'

Ook UMCG-viroloog Bert Niesters wijst op dat verschil: het griepvirus verandert elk jaar een beetje; corona is helemaal nieuw en onbekend. Waar griep in epidemieën komt, is corona een pandemie. 'Dat alleen al maakt dat er veel meer mensen overlijden en ook nog eens ongeacht hun leeftijd. Echte grieppandemieën zoals de Spaanse griep of de Hong Kong griep maakten destijds ook veel slachtoffers.'

Rest de vraag of de strenge coronamaatregelen gerechtvaardigd zijn of niet. Dat is uiteindelijk aan iedereen zelf om te beoordelen.

Viroloog Bert Niesters vindt de suggestie dat ouderen anders ook wel doodgaan verwerpelijk. ‘We leven in een maatschappij waarin we ook ouderen beschermen. Wij worden ook ouder, dan wil je zelf ook worden verzorgd. Bovendien zijn er ook jongeren die langdurig last hebben van corona. Onderschat dit niet.’ Ook infectioloog Stienstra voelt dit zo. 'Bovendien: op onze COVID-afdeling zijn de patiënten gemiddeld 65-70 jaar. Dat vind ik niet oud.'

Nieters stelt voor de vraag om te draaien. ‘Stel we doen niks. Dan zullen veel ouderen overlijden. Een verpleeghuis is dan een sterfhuis. Maar ook veel mensen van elke leeftijd zullen langdurig last krijgen van een COVID-19 infectie.’

Stienstra voegt toe: 'Tien procent van de mensen die alleen milde klachten kregen van corona heeft daar langer dan drie tot vier weken last van gehad en één procent heeft na twaalf weken zelfs nog klachten. Dat heb je bij griep echt niet!'