Groningse hoogleraren: 'We moeten nog zien of de boetes in stand blijven'

Het is stil in de binnenstad tijdens de avondklok
Het is stil in de binnenstad tijdens de avondklok © Jeroen Berkenbosch/RTV Noord
De avondklok moet per direct worden opgeheven. Dat heeft de rechtbank in Den Haag dinsdag bepaald. Mogen we daardoor vanavond weer naar buiten? En wat betekent de uitspraak voor alle uitgedeelde boetes?
De avondklok is ingesteld op basis van een noodwet, waarin staat dat een kabinet in noodgevallen regels kan invoeren zonder overleg met Tweede en Eerste Kamer. Maar volgens de rechtbank was de avondklok geen noodsituatie.
Hoogleraar recht Jan Brouwer van de Rijksuniversiteit Groningen heeft een uitgesproken mening over de rechterlijke uitspraak. Zijn collega, noodrechtspecialist Adriaan Wierenga, weet welke optie het kabinet nog heeft om de avondklok weer terug te krijgen.
Hoe verrassend vindt u deze uitspraak?
Wierenga. 'Het verbaast mij niet. Vooraf heb ik me al heel erg over de invoering van de avondklok verbaasd.'
Brouwer: 'Ik vind het heel gedurfd wat de rechter hier doet. Ze stelt dat er geen sprake is van een 'super spoedeisend karakter'. Daarmee trekt de rechter een heel grote broek aan. Ze zegt eigenlijk: Ik weet het beter dan een hele groep wetenschappers.'
Waarom heeft de rechter de avondklok precies verboden?
Wierenga: 'De Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag is de basis voor zo’n avondklok. Die wet kent een normale procedure, die al uitgaat van spoed. Maar het kabinet heeft een super spoedprocedure voor uitzonderlijke gevallen gebruikt. Een zware aardbeving of dijkdoorbraak, bijvoorbeeld. Het snelste pad dus. Maar tegelijk is er wel de tijd genomen om het debat te voeren met de Tweede Kamer, of er wel een meerderheid voor de maatregel is. Dan vind je blijkbaar zelf ook dat het geen zaak van leven of dood is. Het handelen past dus niet bij de spoedeisendheid van de procedure. Ik vind dus dat de rechter een punt heeft.’
Brouwer: 'Daar heeft ze een aantal redenen voor. Ten eerste zou er geen sprake zijn van een noodsituatie omdat het kabinet eerst de Tweede Kamer heeft geraadpleegd. Bij een echt noodgeval zou daar geen tijd voor zijn, oordeelt de rechter. Maar de rechter zou oog moeten hebben voor de specifieke situatie van deze ramp. Die voorzichtigheid en democratische besluitvorming wordt de regering nu tegengeworpen.'
Ook het voorstel om de avondklok te verlengen, speelt volgens Brouwer mee. 'Volgens de rechter leek de Britse variant aanvankelijk heel besmettelijk en reden om een avondklok in te voeren, maar blijkt deze minder besmettelijk te zijn. Maar waar baseert de rechter zich op? Laat hier nou de wijsheid van de wetenschap domineren.'
Mogen we door deze uitspraak vanavond na negen uur weer naar buiten?
Brouwer: 'Ja, de avondklok is per direct buiten werking gesteld.'
Wat betekent dit voor de avondklokboetes die al zijn uitgedeeld, worden die nu kwijtgescholden?
Brouwer: 'Vermoedelijk blijven die boetes wel in stand. Tot vandaag waren ze wel rechtsgeldig.'
Wierenga: ’Dat moeten we zien. Het kan zeker implicaties hebben. Als dit besluit gebaseerd is op een verkeerd gebruikte bevoegdheid, moet je achteraf ook concluderen dat die boetes niet op de juiste wettelijke basis zijn gebaseerd. Maar dit is de voorzieningenrechter in Den Haag. Het kan zijn dat een andere rechter, het Hof of de Hoge Raad, daar anders over beslist.’
De staat kan in hoger beroep gaan, blijft de avondklok dan in de tussentijd wél gelden?
Brouwer: 'Nee, dat verandert niets. De regering kan beroep aantekenen en dan komt het voor een hogere rechter. Meestal is dat het Hooggerechtshof, maar soms sla je een stap over en ga je in een keer door naar de Hoge Raad.'
Wat kan het kabinet doen om de avondklok rechtsgeldig te krijgen?
Wierenga: 'Het kabinet zou de coronawet nog aan kunnen passen door de avondklok als nieuwe optie toe te voegen. Dan zou de maatregel weer terug kunnen komen. Het kan ook zijn dat ze erin berusten. Zo van: we hebben een avondklok gehad, het heeft misschien een beetje geholpen maar we laten het hierbij. Dat is een politiek oordeel.’
Hoe snel kan zo’n andere rechter daar een uitspraak over doen?
‘Met een spoedappèl kan dat heel snel. Zeker in dit soort uitzonderlijke gevallen.’
Het artikel is aangevuld met een reactie van noodrechtspecialist Adriaan Wierenga van de Rijksuniversiteit Groningen.