Jorden van Foreest: ‘Voor de laatste ronde dacht ik: wie weet…?'

De bookmakers gaven de laag geklasseerde Van Foreest weinig kans op het belangrijkste toernooi van de jaarlijkse schaakkalender. Als je had ingezet op de 21-jarige Van Foreest, had je - afhankelijk van het wedkantoor - 100 of 250 keer je inzet teruggekregen. Voorafgaand aan het toernooi zei hij ‘natuurlijk voor de winst te gaan’ in Wijk aan Zee. ‘Maar eerlijk gezegd geloofde ik daar ook niet echt in,’ geeft hij nu toe.

Jan Timman was de laatste Nederlander die het toernooi won, in 1985. Voor hem deden wereldkampioen Max Euwe en Jan Hein Donner hetzelfde. Van Foreest staat nu niet alleen tussen deze Nederlandse schaaklegendes, maar ook in het rijtje met wereldkampioenen als Magnus Carlsen, Viswanathan Anand, Vladimir Kramnik, Garry Kasparov, Michail Tal en Michail Botvinnik.

Nadat hij die zondagavond zijn landgenoot, concurrent en vriend Anish Giri in een tiebreak versloeg, kwamen de felicitaties van alle kanten. De Groningse burgemeester Schuiling stuurde hem een brief, heel schakend Nederland stuurde hem een appje en wereldkampioen Magnus Carlsen feliciteerde hem uitgebreid voorafgaand aan de prijsuitreiking. ‘Magnus zei erg blij voor me te zijn. Dat vond ik mooi. Maar de felicitatie van Garry Kasparov vond ik toch wel de allermooiste. Ik ben opgegroeid met z’n partijen, hij is een absolute grootheid. Ik zei nog tegen m’n secondant: wat als Kasparov me nou gaat feliciteren?’

Bij die gelukwensen bleef het niet; de telefoon van Van Foreest ontplofte na zijn stunt. Honderden appjes, telefoontjes, e-mails en interview-verzoeken stroomden binnen, waaronder uitnodigingen voor diverse televisieprogramma´s. Maar de verzoekjes waar Van Foreest stiekem het meest op hoopte, die heeft-ie nog niet binnen. ´Een groot gamemerk of een kledingsponsor, net als Magnus, dat lijkt me wel heel leuk.’

En heeft hij nog rare vragen gehad? ‘Iemand appte: Ik wil graag schaaktraining van je en geld speelt geen rol. Daar ben ik maar niet op ingegaan. Ik heb geen behoefte aan het geven van training. Ik wil voorlopig juist zelf nog beter worden.´

Trainingen heeft Van Foreest natuurlijk wel gehad. Hij begon op zijn zesde met schaken en toen bleek dat hij over een uitzonderlijk talent beschikte kreeg hij training vanaf z'n negende. Eerst coachte Geon Knol de oudste Van Foreest-telg en later namen grootmeesters Sipke Ernst en Sergej Tiviakov het stokje over. De afgelopen jaren hebben de trainingen een ander karakter gekregen; zo ging hij op trainingskamp met collega-grootmeesters als Ivan Sokolov, Michael Adams, Loek van Wely en Sjakhriyar Mamedyarov. Tijdens zo'n trainingskamp, dat meestal één of twee weken duurt, vergelijken de schakers openingen, spelen ze oefenpartijen en analyseren ze het spel van de concurrentie.

Een vaste trainer heeft hij dus al een tijdje niet meer, maar bij zo'n groot toernooi kan een secondant eigenlijk niet ontbreken. Van Foreest legt uit hoeveel profijt hij heeft gehad van Max Warmerdam, die hem voorafgaand en tijdens het toernooi vergezelde. ´Het belangrijkste was misschien wel zijn gezelschap. Het was ook gewoon gezellig, je kan samen lekker chillen enzo.’

Maar de 20-jarige Warmerdam, sinds kort ook grootmeester, was er natuurlijk niet alleen voor de gezelligheid. Hij bewees ook z’n waarde met de diepgaande voorbereidingen van de partijen. In alle dertien ronden kwam Van Foreest op z’n minst gelijk uit de opening en vaak wist hij z’n tegenstander zelfs te verrassen met een ‘nieuwtje’ of een origineel openingsidee. ‘Max ging ’s nachts heel lang door met voorbereiden en stond vaak vroeg weer op. Ik weet niet hoe hij het doet, misschien heeft-ie niet veel slaap nodig. Met z’n tweeën kan je gewoon veel meer werk doen qua voorbereiding. En hij is ook nog eens een goede kok,’ zegt Van Foreest lachend.

In normale tijden is Wijk aan Zee het toneel van duizenden amateur-schakers en bezoekers, maar dit jaar was het stil in het Noord-Hollandse kustplaatsje. Bij hoge uitzondering kreeg Tata Steel Chess een topsportlicentie en de Masters-groep kon doorgang vinden. De coronaregels werden strikt nageleefd, zo werden de spelers elke dag getest en was de speelzaal geheel coronaproof ingericht.

Corona betekende ook dat er op het laatste moment een aantal grootmeesters moest afzeggen. Hun vervangers hadden vaak niet meer de tijd om een secondant mee te nemen en andere deelnemers kozen er zelf voor op eigen houtje naar Wijk aan Zee af te reizen. ‘Het valt toch op dat degenen zonder secondant bijna allemaal in het tweede deel van de eindranglijst staan’, merkt Van Foreest op.

‘Je moet elk klein aspect dat je prestatie beter kan maken met beide handen aangrijpen. De schaaktechnische voorbereiding, die al maanden voor het toernooi begint, hoort daar ook bij. Bij sommige deelnemers dacht ik: wat heb je nou eigenlijk de afgelopen tijd gedaan?’

‘Max liet op de slotdag duidelijk zien hoe belangrijk zijn rol was. Hij zei die ochtend nog: misschien speelt-ie deze opening wel.’ Of het nou geluk, intuïtie of een ijzersterke analyse van de tegenstander was, de Zweed Nils Grandelius speelde inderdaad de zetten die de jonge grootmeesters diezelfde ochtend nog hadden bekeken. Het resultaat was een spectaculair stukoffer, groot voordeel in het middenspel en een fraai uitgespeelde partij.

In die laatste ronde maakte z’n directe concurrent Giri met hangen en wurgen remise en dat betekende dat de twee het mochten uitvechten in een tiebreak, bestaande uit drie snelschaakpartijen. De laatste, beslissende ‘armageddon’-partij was chaotisch, de stukken vlogen letterlijk door de lucht. Spectaculair, maar lastig te volgen voor de online-toeschouwers.

Wat gebeurde daar nou precies? Van Foreest: ‘Ik won de loting en koos voor zwart. Wit krijgt vijf minuten en zwart vier minuten, maar zwart heeft genoeg aan remise om te winnen. Ik stond heel slecht na de opening, ik stond eigenlijk verloren, maar toen blunderde hij. De partij ging door, want hij moest winnen. Onze tijd tikte langzaam weg en in paniek blunderde ik een stuk weg. Toen dacht ik: ik moet op de klok winnen en begon dus zo snel mogelijk ‘random’-zetten te doen.’

‘Hij deed dat ook en toen we zet zestig bereikten kregen we er opeens weer drie seconden bij per zet. Dat lijkt misschien weinig, maar dat is voor ons genoeg om een goede partij te spelen. Dus toen ging het opeens niet meer om de tijd, maar weer om de stelling op het bord. En toen stond ik gewonnen.’

‘Het was een ‘coin-flip’, echt een paniek-gebeuren. Eigenlijk hadden we er beiden geen rekening mee gehouden dat we vanaf zet zestig drie seconden per zet erbij kregen.’

‘Het is natuurlijk slecht dat we de regels rondom de tijdcontrole niet precies kennen. Meestal heb je pas door hoe belangrijk dat is als het te laat is. Ik denk dat de arbiter die regels nog wel heeft uitgelegd vlak voor de partij, maar dan ben je heel ergens anders met je hoofd.’

‘Het is denk ik menselijk dat we niet alle regeltjes kennen. Anders moet je het hele FIDE-handboek lezen en het is bij elk toernooi ook weer anders. We trainen op de schaakspel en niet op de regeltjes. Voetballers kennen meestal ook niet alle regels van buitenspel.’

Ongeveer een half jaar geleden verliet Van Foreest de stad-Groningen en ging hij samenwonen met z’n Belgische vriendin in Brugge. Direct na zijn toernooioverwinning keerde hij eerst wel even terug naar z’n Groningse roots, waar hij een feestje vierde met z’n familie en schaakvrienden. Groningen is erg belangrijk voor wie hij is geworden, beseft Van Foreest.

‘Groningen heeft me alles bijgebracht op schaakgebied. Ten eerste waren al mijn trainers Groningers. Het is dé schaakstad van Nederland. Je hebt hier echt een bruisend schaakleven. Er wonen veel grootmeesters en er zijn veel mooie schaakclubs. Ook het schaakcafé speelt daarbij een belangrijke rol. Schaken leeft hier echt.’

Van Foreest heeft nu al bereikt waar de meeste topschakers hun hele carrière van blijven dromen: het winnen van het ‘Wimbledon van het schaken’. ‘De kans is groot dat ik dit nooit meer evenaar.’ Dat lijkt op het eerste gezicht misschien valse bescheidenheid van Van Foreest, maar is toch vooral een nuchtere inschatting van zijn kansen in een sport waar de concurrentie uit alle delen van de wereld komt en moordend is.

Van Foreest heeft nu in elk geval de magische 2700-ratinggrens doorbroken en hij stormt de top-40 binnen. Normaal gesproken stromen na een dergelijke overwinning de uitnodigingen voor andere grote toernooien binnen. Maar in deze door corona gedomineerde tijden speelt het schaken zich voornamelijk online af, dus is de agenda van Van Foreest voor de komende maanden nog tamelijk leeg.

Waar dit kalenderjaar in elk geval wel fysiek geschaakt wordt, is de Russische stad Jekaterinenburg. Daar wordt in april het door corona halverwege afgebroken Kandidatentoernooi voltooid. De winnaar mag Carlsen uitdagen om het wereldkampioenschap.

Giri heeft nog een kans om die uitdager te worden. Vorig jaar huurde hij Van Foreest in om te helpen met de voorbereiding. De Groningse grootmeester weet nog niet of dat nu weer zo zal zijn. Of hij wil het niet vertellen om de concurrentie niet wijzer te maken. Eén ding is zeker: hun zwaarbevochten tiebreak staat een toekomstige samenwerking niet in de weg. ‘Nee hoor. Giri kon het zelf niet geloven dat hij de finale op die manier verloor. Maar over het algemeen is hij een sportieve verliezer.’

Zelf hoop hij ooit ook nog eens deel te nemen aan het Kandidaten-toernooi. ‘Ik moet nog wel een aantal stappen maken om bij de echt grote jongens te horen. Je kan ook zomaar weer verliezen. Volgend jaar beginnen we in Wijk aan Zee in elk geval weer op nul.’

Dan nog even terug naar de toernooizege, omdat-ie zo mooi was. Wanneer ging hij er echt in geloven? ‘Dat was toch echt pas voor de laatste ronde. Toen dacht ik: wie weet…?’

Het nagenieten gaat nog wel even door. In elk geval tot januari volgend jaar, als er weer een nieuw Tata Steel-schaaktoernooi op de agenda staat. Als Van Foreest dan de deur van de speelhal opent, ziet hij daar op de wall of fame een levensgrote foto van zichzelf, inclusief de tekst: ´Jorden van Foreest, winner of 2021’, in hetzelfde rijtje als Caruana en Carlsen. ‘Dat wordt het zoveelste mooie moment.’