Ongeopende brief uit 17e-eeuw ontcijferd: 'Enorme doorbraak'

De ongeopende brief in kwestie
De ongeopende brief in kwestie © Collectie Brienne, Beeld en Geluid Den Haag
Een team van Groningse, Leidse, Engelse en Amerikaanse wetenschappers is erin geslaagd een ongeopende brief uit de zeventiende eeuw te lezen met behulp van scantechnologie. De brief kon niet worden geopend uit vrees die daardoor te beschadigen.
De in juli 1697 verstuurde brief werd gevonden in een koffer van een Haagse postmeester uit die tijd. Hij kwam nooit bij de ontvanger aan.

Eureka-moment

Wetenschappers van de universiteiten van Groningen en Utrecht leidden het onderzoek. Ze kregen daarbij hulp van collega's van onder meer Oxford en Yale. Namens de Rijksuniversiteit Groningen was geschiedkundige David van der Linden betrokken.
'Je hoopt, je bidt, je smeekt, maar zeker weten doe je het natuurlijk nooit, daarom is het ook zo'n enorme doorbraak', zegt Van der Linden. 'En dan hoop je dat het op een dag lukt. Dus op het moment dat ik die brief onder ogen zag en de tekst kon lezen, heb je toch een lichtelijk eureka-moment', beschrijft Van der Linden zijn euforie over het ontcijferen van de inhoud. 'Dit was nog nooit eerder gelukt'.

Afschrift van overlijdensbericht

De brief, opgesteld in het oud-Frans, was verstuurd door Jacques Sennacques aan zijn neef Pierre Le Pers, een Franse koopman in Den Haag. Sennacques vroeg zijn neef om een gewaarmerkt afschrift van een overlijdensbericht van ene Daniel Le Pers. Ook informeerde hij naar de gezondheid van Pierre.

IJzerdeeltjes in inkt scannen

De brief werd in Londen door de Queen Mary University in Londen ingescand met behulp van röntgen-microtomografie, een geavanceerde scantechnologie. De methode wordt doorgaans gebruikt om bijvoorbeeld botten en tanden te analyseren. Met behulp van de scans konden de stukken digitaal worden ingezien. Dat kwam door de ijzerdeeltjes in de inkt, die de scanapparaten kunnen oppikken. Duizenden scans maakten zo de letters op het papier zichtbaar. Die scans leverden uiteindelijk 3D-beelden van de brieven op.

Geen envelop, wel gevouwen

Probleem was wel dat de brief was gevouwen, zoals alle brieven in die tijd. Ze waren eigenlijk hun eigen envelop. 'Mensen bedachten allerlei manieren om het papier te vouwen', zegt één van de onderzoekers. 'Als de brief gevoelige informatie bevatte, probeerden afzenders de post goed te verzegelen zodat deze niet stiekem kon worden gelezen. De scans waren daardoor een brij van op- en onder elkaar liggende letters. Een computeralgoritme zou dat moeten ontwarren.

'Verkeerd gelegde puzzel'

Volgens David van der Linden leken de scans op een 'verkeerd gelegde puzzel'. Met zijn collega Rebekah Ahrendt van de Universiteit van Utrecht vervolmaakte hij het algoritme. Daar was vier jaar voor nodig. Omdat hij en Ahrendt het oud-Frans machtig zijn, konden ze de tekst uiteindelijk in een logische volgorde zetten.
Het onderzoek is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Communications. Van der Linden hoopt het algoritme in de toekomst zo te kunnen aanpassen, dat daarmee ook andere ongeopende brieven digitaal kunnen worden ontcijferd.