UMCG-onderzoek: steeds meer medewerkers verpleeghuiszorg raken opgebrand

12 maart 2021, 06:00 • 5 minuten leestijd

Een medewerker van een verpleeghuis ziet het even niet meer zitten © Allard de Witte/ANP

Eén op de drie verpleeghuismedewerkers die voor bewoners met corona zorgen, heeft last van burn-outklachten. Ook het ziekteverzuim neemt toe.

Dat constateren onderzoekers van het UMCG en het Leids Universitair Medisch Centrum. Zij houden een enquête over de gezondheid en het welzijn van verpleeghuismedewerkers tijdens de coronapandemie. De enquête heeft drie meetmomenten en wordt ingevuld door circa 1.700 medewerkers van tien organisaties met meerdere locaties in het hele land.

Het onderzoek staat onder leiding van Sytse Zuidema, UMCG-hoogleraar Ouderengeneeskunde.

Wat vertellen medewerkers u als u hen vraagt hoe ze er aan toe zijn?

'Dat verschilt. Het hangt er vanaf of ze op een afdeling een corona-uitbraak hebben meegemaakt of niet. Er zijn ook afdelingen in verpleeghuizen waar dat niet het geval is. Het gevoel van angst neemt wel toe. Mensen zijn niet alleen bang dat ze besmet raken, maar ook dat ze op hun beurt bewoners of collega's besmetten. Daarnaast zijn ze bang het virus mee naar huis te nemen, waar ze bijvoorbeeld een kwetsbare partner hebben, die aan de nierdialyse zit.'

Burn-outklachten zijn het gevolg van langdurige stress , legt Zuidema uit. 'Ze ontstaan als je het gevoel krijgt dat je de situatie niet meer in de hand hebt. Je bent heel hard nodig, maar je kunt weinig invloed uitoefenen en twijfelt aan je eigen kunnen. Kenmerkend zijn uitputting, afnemende betrokkenheid en geheugen- en concentratieproblemen.'

Depressiviteit is iets anders dan een burn-out, maar ze kunnen elkaar wel versterken, gaat Zuidema verder: 'Langdurige stress kan ook leiden tot depressieve gevoelens. Je voelt je lusteloos en hebt nergens zin in. Burn-out gaat verder dan overspannenheid en kost meer tijd voor herstel. Overspannenheid is een kwestie van weken. Een burn-out kan maanden duren.'

Energievreters en energiegevers
Een hoge werkdruk, aangrijpende emotionele situaties en het moeten nemen van moeilijke beslissingen zorgen voor extra belasting en werkstress. De onderzoekers noemen deze negatieve factoren 'energievreters'. Deze kunnen worden gecompenseerd door 'energiegevers', zoals een goede werksfeer, goede samenwerking en steun vanuit leidinggevenden en collega’s. Als deze positieve factoren niet of onvoldoende aanwezig zijn, dan kan dat leiden tot mentale gezondheidsproblemen.

Wat heeft de grootste impact op medewerkers: het feit dat ze nog harder moeten werken omdat besmette collega's ziek thuiszitten en er geen vervanging meer is? Of het feit dat ze de bewoners niet de zorg en aandacht kunnen geven zoals ze dat normaal gesproken gewend zijn?

'Dat hangt van de persoon af. Verzorgenden doen hun stinkende best om bewoners aandacht te geven. En dat is meer dan alleen wassen en aankleden. Maar ze moeten nu wel twee, drie tandjes bijzetten. En als je dan binnen twee weken te maken krijgt met tien overlijdens, dan doet dat wat met je. De houding is: bewoners mogen daar niet de dupe van worden, zij verdienen de juiste aandacht. Maar het gevolg is wel dat medewerkers het niet meer trekken.'

Verpleeghuizen zijn bedoeld voor mensen in hun laatste levensfase, die om welke reden dan ook niet meer thuis kunnen wonen. Sterven maakt onderdeel uit van de dagelijkse realiteit. Waarom heeft de coronapandemie dan zo'n impact op de medewerkers?

'Het klopt dat verzorgenden gewend zijn dat mensen overlijden. Maar het is de snelheid die overrompelt, de hevigheid is groter. Mensen zijn erger ziek voordat ze sterven. En daar komt bij dat ze bij het bezoekverbod tijdens de eerste coronagolf in hun eentje overleden, zonder dat er familie bij mocht zijn.'

Hoe kunnen werkgevers in de verpleeghuiszorg voorkomen dat hun medewerkers afknappen?

'Door niet alleen de cliënt, maar ook de medewerker centraal te stellen. Meer aandacht geven dus. Bijvoorbeeld door tijdig voor extra handen aan het bed te zorgen als dat nodig is. Ik weet overigens dat dat lastig is.

Zorg daarnaast ook voor psychosociale zorg. Teamcoaches kunnen daar een rol bij spelen. Als bijvoorbeeld medewerkers tijdens een dienst te maken hebben met meerdere overlijdens, laat hen daarna niet meteen naar huis gaan. Zorg ervoor dat ze onder elkaar hun hart kunnen luchten.

Bespreek ook welke maatregelen nodig zijn. Niet alles is te voorkomen, maar door goede voorlichting over het gebruik van persoonsbeschermende maatregelen krijgen medewerkers het gevoel dat ze zelf een bijdrage kunnen leveren en zo controle houden op de verspreiding van het virus.'

Hadden organisaties ook zaken anders kunnen aanpakken waardoor minder medewerkers zouden zijn uitgevallen? Of is het allemaal een kwestie van overmacht?

'Tijdens de eerste golf, in april en mei, overkwam het iedereen: 'Help, wat gebeurt hier?' Alle zorgorganisaties hebben inmiddels maatregelen genomen om hun personeel te beschermen. Wij willen nog wel onderzoeken of ze het beleid, dat ze op papier hebben gezet, ook hebben uitgevoerd. Bijvoorbeeld als het gaat om het aanstellen van een teamcoach: wordt die ook echt ingezet? Op deze vragen hopen we over een paar maanden het antwoord te kunnen geven'.

Steeds meer bewoners en medewerkers zijn inmiddels gevaccineerd. Langzamerhand wordt er meer mogelijk. Gaat het ziekteverzuim door burn-out daardoor binnenkort omlaag, denkt u?

'Ja, dat verwacht ik inderdaad. Maar de gevolgen blijven nog wel even. Als het virus weg is, wil dat niet zeggen dat je een week later weer happy naar je werk gaat'.

Dus dit onderzoek is niet de spreekwoordelijke mosterd na de maaltijd?

'Nee, zeker niet. Dit onderzoek is bedoeld om lessen te trekken voor de toekomst, zodat we beter zijn voorbereid. Door meerdere keren te meten, kun je maatregelen bedenken voor de volgende keer, als we weer te maken krijgen met een onbekend virus.'

De cijfers:
Eind vorig jaar bleek uit de eerste resultaten van het onderzoek van Zuidema dat een op de vijf verpleeghuismedewerkers kampt met depressieve klachten of burn-outklachten. De uitkomsten van het tweede meetmoment, dat plaatsvond tussen oktober en december 2020, laten zien dat de psychische klachten onder de verpleeghuismedewerkers toenemen.
Een groeiend aantal medewerkers dat voor besmette bewoners zorgt, kampt met burn-out- (31%) en depressieve klachten (27%). Bij medewerkers zonder direct contact met besmette bewoners liggen deze percentages lager (burn-out- 22% en depressieve klachten 21%).
Regionale verschillen
Het gemiddelde ziekteverzuim blijkt het afgelopen najaar met 1% gestegen vergeleken met een jaar eerder: van 7.5% in 2019 naar 8.5% in 2020. Overigens zijn er wel regionale verschillen. In West en Zuid-Nederland, waar in het voorjaar meer coronabesmettingen waren, is het ziekteverzuim hoog. In Noord en Midden-Nederland liep vanaf eind september het aantal besmettingen op. Sindsdien is ook het ziekteverzuim onder verpleeghuispersoneel gestegen.
De derde ronde van het onderzoek is inmiddels gestart. De onderzoekers verwachten de resultaten hiervan in mei te kunnen rapporteren.

Lees ook:
- UMCG: Veel depressieklachten bij personeel verpleeghuizen