Groningse deskundigen laten hun licht schijnen over het coronapaspoort

Illustratie van een COVID-paspoort
Illustratie van een COVID-paspoort © ANP Lex van Lieshout
De Europese Unie wil een coronapaspoort invoeren om reizen tussen de verschillende landen weer mogelijk te maken. Is zo'n paspoort haalbaar en een goed idee? We vragen het aan drie Groningse deskundigen.
Om een land binnen te komen, moet de reiziger het paspoort tonen, waarin staat dat je gevaccineerd bent, recent corona hebt gehad of net een negatieve coronatest hebt gedaan. In deze drie gevallen kun je vrij reizen tussen Europese landen, zo is het idee.
Privacy weeg je altijd af tegen een ander belang
Universitair hoofddocent IT-recht Aline Klingenberg

Kan dit wel met het oog op privacy?

Ja, zolang de medische gegevens van burgers niet in een grote databank belanden, zegt universitair hoofddocent IT-recht Aline Klingenberg aan de Rijksuniversiteit Groningen. Daar is volgens de Europese Commissie geen sprake van en Klingenberg ziet daarom geen bezwaar. 'Privacy weeg je altijd af tegen een ander belang. Ik vind dit publieke belang zwaarwegend genoeg; de maatschappij ligt grotendeels stil, sectoren functioneren niet, mensen zijn beperkt door alle maatregelen.'
Daarbij, vertelt Klingenberg, is geen enkel grondrecht absoluut. 'Je kunt ze dus beperken om bepaalde redenen, maar het maatschappelijk belang moet wel zwaarwegend genoeg zijn. Daarbij moet je de privacy zo min mogelijk schenden; een database zou bijvoorbeeld niet proportioneel zijn.' Zolang iedereen kan kiezen om het wel of niet te installeren, is er qua privacyregels geen bezwaar.
Klingenberg wijst nog op de toelichting van de Europese wetgever bij de AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming). 'Daarin staat het bestrijden van een epidemie zelfs genoemd als uitzondering op het verbod op medische gegevens te gebruiken.'
Dat iemand gevaccineerd is, zegt niks over zijn besmettelijkheid
Arts-microbioloog Alex Friedrich

Heeft het paspoort zin in het tegengaan van corona?

Vraag is of het paspoort echt werkt om verdere verspreiding van corona in Europa tegen te gaan. Daarover is arts-microbioloog Alex Friedrich zeer kritisch. Dat iemand gevaccineerd is, zegt namelijk niks over zijn besmettelijkheid, vertelt hij. 'Zo'n bewijs van vaccinatie zegt alleen maar dat ik niet in het ziekenhuis word opgenomen, omdat ik niet ernstig ziek zal worden.'
Wetenschappelijk is nog onvoldoende bekend over of en hoe lang iemand nog besmettelijk is na vaccinatie. 'Ik ga ervanuit dat je nog één tot zeven dagen besmettelijk bent, dus zo'n paspoort zegt mij niks; het voorkomt geen overdracht. Daarvoor moet je dus ook nog een negatieve sneltest hebben.'
Daarbij zijn er allerlei uitzonderingen die zo'n paspoort onbetrouwbaar maken. Friedrich: 'Je hebt ook non-responders, mensen die geen immuunrespons hebben na een vaccinatie of besmetting. Je kan dus niet zeggen dat iemand immuun is; dat weet je alleen als je een serologische test (bloedtest) doet.'
'Kortom', zegt Friedrich, 'het is nu nog te vroeg hiervoor. Op het moment dat bijna iedereen een keer gevaccineerd is, dan heeft zo’n passpoort zin.'
In het ergste geval heeft de Marechaussee straks dertig apps nodig, afhankelijk van wie uit welk land voor hem staat
Universitair hoofddocent Privacy Jaap-Henk Hoepman

Is het technisch mogelijk?

Dat hangt logischerwijs af van de manier waarop de EU het paspoort vormgeeft, zegt universitair hoofddocent Privacy Jaap-Henk Hoepman. Nederland ontwikkelt er de corona-checkapp voor, andere landen zullen een eigen systeem hebben. Dat kan alleen als landen elkaars systemen kunnen uitlezen.
'De app heeft een QR-code waarin bijvoorbeeld staat dat die persoon gevaccineerd is. De marechaussee moet dan controleren dat het echt om een app gaat die door de overheid is uitgegeven en niet door mijzelf, omdat ik graag op reis wil. Daarvoor heeft hij een tweede app nodig. In het ergste geval heeft hij straks dertig apps, afhankelijk van wie uit welk land voor hem staat. Dat kan nog wel interessant worden.'
De EU heeft bovendien geen veelbelovend verleden als het om uitwisseling van gegevens gaat. De Nederlandse paspoorten met allerlei biometrische gegevens van de houder (zoals vingerafdrukken en de stand van de ogen) waren jarenlang niet door andere landen uit te lezen. 'Ik weet niet waarom, maar die informatie werd niet uitgewisseld. Dit kan nog wel wat hoofdbrekens geven denk ik.'
We maken het nu normaal dat we, als we de grens overgaan, niet alleen ons paspoort moeten laten zien, maar ook onze gezondheidsstatus
Universitair hoofddocent Privacy Jaap-Henk Hoepman

Is zo'n paspoort wenselijk?

Nee, zegt universitair docent Hoepman. Volgens hem is het veel te onduidelijk wat het doel is. 'Als het paspoort alleen voor deze zomer is, dan kunnen we het toch wel wat pragmatischer oplossen dan met deze hele infrastructuur? Ik vind het niet logisch dat dit maar voor één zomer bedoeld is.'
Hoepman vermoedt dan ook dat het coronapaspoort langere tijd wordt ingezet en dat baart hem zorgen. 'We maken het nu normaal dat we, als we de grens overgaan, niet alleen ons paspoort moeten laten zien, maar ook onze gezondheidsstatus. Dat is nogal een stap; niet alleen qua privacy. Het is een inbreuk op onze bewegingsvrijheid.'
Ook arts-microbioloog Alex Friedrich heeft ethische bezwaren tegen zo'n paspoort. 'Zolang niet iedereen in Europa een vaccin aangeboden heeft gekregen, is het onaanvaardbaar. Je kan niet Nederlanders later laten reizen dan Italianen die eerder zijn begonnen.'
Wie (nog) niet is gevaccineerd mag een negatief testresultaat laten zien, maar dat is volgens Hoepman geen goed alternatief. 'Moeten mensen die zich niet willen laten vaccineren tot in einde van dagen een negatieve test laten zien? Die zijn nu nog gratis, maar is dat straks ook nog zo of moet je dan betalen? Dan kom je toch haast op indirecte vaccinatiedwang uit. Dat is dan wel een heel vervelend verhaal.'