Anti-windmolenactivisten veroordeeld voor dreigbrieven: kan dit nog een keer gebeuren?

Bestuurders die op posters worden afgebeeld als kampbeul, asbestdumpingen en serieuze bedreigingen. De protesten tegen grote windmolenprojecten in Groningen en Drenthe liepen de afgelopen jaren volledig uit de hand.

De rechtbank in Assen veroordeelde vrijdag de kopstukken van het verzet: Jan H. uit Meeden en Jan Nieboer uit Tweede Exloërmond tot een gevangenisstraf van twaalf maanden, waarvan de helft voorwaardelijk. Hoe groot is de kans dat de protesten nogmaals uit de hand lopen?

Kees van den Bos is hoogleraar sociale psychologie en empirische rechtswetenschap aan de universiteit van Utrecht. Hij doet onderzoek naar maatschappelijke conflicten in onze democratische rechtstaat. Ook schreef hij het boek 'Waarom mensen radicaliseren'.

Volgens van den Bos zijn er drie stadia van protest: activisme, extremisme en terrorisme.

'Actiegroepen zijn eigenlijk hartstikke goed. Mensen kunnen op die manier hun ongenoegen op een goede, democratische wijze vormgeven. Maar als zo'n groep helemaal geen gehoor krijgt, voelt dat als onrechtvaardig.'

Volgens van den Bos kan de sfeer binnen zo'n groep dan omslaan en kan men overgaan tot het gebruiken van geweld.

'We spreken dan van extremisme. De Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid (NCTV) heeft daarvoor binnen het windmolendossier ook een paar keer gewaarschuwd. Als iemand nog verder radicaliseert, spreek je van terrorisme. Er is in dat geval ook sprake van een religieuze bevlogenheid. In het windmolendossier speelt dat natuurlijk niet.'

'Je ziet het vaak als mensen er geharnast inzitten. Mensen die heel zwart/wit denken en een paar keer de neus hebben gestoten. Ze krijgen geen gehoor bij de elite, de autoriteiten en dan gooien ze de kont tegen de krib. Dat kan zich uiten in hardere acties of crimineel gedrag.'

Van den Bos ziet een parallel met de 'blokkeerfriezen' die in november 2017 de actiegroep Kick Out Zwarte Piet tegenhielden op de A7. De intocht van Sinterklaas was dat jaar in Dokkum.

'Jenny Douwes had al een paar keer contact gezocht met de gemeente over de komst van deze actiegroep, maar de gemeente luisterde niet. Douwes nam vervolgens het heft in eigen handen en deed een oproep via de sociale media om de weg te blokkeren.'

'Dat hoeft niet. Er zijn ook mensen die veel minder 'in de picture' zijn en heimelijk overgaan tot acties. Denk bijvoorbeeld aan de protesten tegen de komst van het 5G-netwerk door het in de brand steken van telefoonmasten.'

'Wat je vaak ziet bij een leider van een beweging is dat hij geen tegenspraak meer krijgt en zich dan wentelt in zijn eigen gelijk. Binnen een groep ontstaat dan vaak een subgroepje. Een harde kern die overgaat tot acties.'

Van den Bos waarschuwt wel voor een te simpele gedachte over dit soort processen.

'Elk radicaliseringsproces is uniek. In dit geval hadden de kopstukken van het protest juist wel contact met mensen met een andere mening. Ze spraken bijvoorbeeld met bestuurders, journalisten en anderen.'

'Radicalisering en extremisme is van alle tijden en ik heb ook niet het idee dat het nu meer gebeurt. Het protest escaleert wel sneller tegenwoordig.'

Van den Bos ziet daarvoor verschillende oorzaken.

'Mensen zijn tegenwoordig mondiger. Ze kunnen gemakkelijker aan informatie komen en staan in contact met gelijkgestemden. Door sociale media en de algoritmen die er achter zitten kan het debat over bepaalde kwesties snel verharden.'

'Bij veel mensen zal de animo wegebben. Het moment om te ageren, is geweest. Onvrede lang volhouden, kost heel veel moeite. Weinig mensen zullen daar trek in hebben, maar sommigen zullen dat doen. Het is niet gezegd dat het helemaal weg is.'

'Die nieuwe plannen spelen zeker een rol. In het noorden is er inmiddels een basis van onvrede tegen de elite. Friezen zijn wars van autoriteiten en Groningers hebben de aardbevingen, waar de autoriteiten op zijn zachtst gezegd suboptimaal hebben gepresteerd.'

Volgens Van den Bos is er hierdoor in Groningen nog steeds een voedingsbodem voor acties die kunnen escaleren.

'En vlak corona ook niet uit. Mensen zijn daardoor uitgeput. Normaal zou je die onrust misschien gemakkelijk kunnen beteugelen, maar dat is nu anders.'

'Dit soort windmolenparken zijn hele ingrijpende maatregelen voor de omgeving. Dat moet je zorgvuldig doen, met overleg. Oud-ombudsman Alex Brenninkmeijer heeft daarover recent ook wat gezegd. Hij pleit onder meer voor het gebruik van burgerfora bij dit soort grote duurzaamheidsprojecten.'

Volgens Van den Bos moet de overheid omwonenden en andere betrokkenen serieus nemen.

'Je hoeft mensen niet te pamperen. Dat werkt niet. Als er sprake is van een schimmig proces of achterkamertjespolitiek dan komen mensen in opstand. Je moet mensen laten meepraten. En als je ze laat meepraten, moeten ze ook nog wat te beslissen hebben. Zo neem je omwonenden serieus.'

Veroordeeld anti-windmolenactivist Jan Nieboer vindt dat er nog heel weinig is veranderd aan de manier waarop de overheid burgers betrokken worden bij de energietransitie. 'Ook bij de commissie Brenninkmeijer zaten geen burgers aan tafel', zegt Nieboer vlak na de uitspraak van de rechter. 'Burgerfora zou een goed idee zijn mits de uitingen van deze fora ook daadwerkelijk overgenomen en geïmplementeerd worden, want daar schort het nu altijd aan.

Nieboer verwacht dat mensen door zijn rechtszaak nog terughoudender zullen zijn om in verzet te komen tegen nieuwe windmolen- of zonneparkplannen.

'Ik denk dat het resultaat van deze actie is dat mensen die verzet zouden willen plegen tegen nieuwe plannen wel twee keer op hun tellen verdacht zullen zijn, omdat de overheid er alle belang bij heeft om al het verzet tegen welke energiestrategie dan ook in de kiem te smoren', aldus Nieboer.