Geheimzinnige oude kilometerpaaltjes onderzocht: 'Hoe is die er terechtgekomen?'

Opeens viel tijdens een fietstocht zijn oog erop. Eerst zag hij er eentje in Winsum staan en even later zag hij er ook een in Maarhuizen. Gietijzeren paaltjes met een nummer erop. Die in Winsum zat strak in de verf maar die in Maarhuizen was roestig. Wat vreemd dacht Aad van der Drift, geograaf en schrijver. Wat zijn dat voor paaltjes en wat is het verhaal erachter?

'Ze staan er natuurlijk al jaren maar opeens valt je oog erop en dan zie je er steeds meer', zegt van der Drift. 'En wat ook opvalt: als je er eentje ziet, dan staan er vaak nog een paar. Ze staan bij elkaar in de buurt en ze staan meestal bij huizen in de tuin of naast de voordeur. Sommige paaltjes zijn roestig, anderen zitten strak in de verf. Eigenlijk altijd geel met zwart, maar dan wel in verschillende tinten geel.'

Via de Facebookgroep van Winsum, kreeg van der Drift de tip om eens te vragen bij Luit Terpstra uit de Schoolstraat, want die zou er meer van weten.

'Klopt', zegt Terpstra. 'Ik werkte vroeger bij provinciale waterstaat en toen het depot in Zoutkamp, waar nu het visserijmuseum is, werd gesloten lagen daar van die paaltjes en ik mocht er een meenemen. En ik woon op huisnummer 3. Nou was er geen paaltje met een drie erop maar ik heb 31 meegenomen en die 1 eraf geslepen. Sinds die tijd staat ie bij mij naast de deur.' Maar eigenlijk zijn het oude kilometerpaaltjes die vroeger langs de weg stonden.

'Mijn buurman vond het ook mooi dus die vroeg: is er ook eentje met een 5? Nou die was er en sinds die tijd staat er ook eentje bij de buurman en daarom zie je ze vaak in groepjes', vertelt van der Luit.

En als je goed gaat kijken zie je dat er wel meer mensen zijn geweest die er nummers bij of af hebben gehaald om het paaltje passend te maken voor hun huisnummer.

'Ik ben op onderzoek uitgegaan', zegt van der Drift, 'en het blijkt te kloppen. Het zijn kilometerpaaltjes die vroeger, vanaf 1878, langs de wegen stonden die in beheer waren bij de provincie Groningen.'

'Het nulpunt waar alle afstanden op zijn bepaald is het provinciehuis aan het Martinikerkhof. Dat kun je zien op een oude kaart waar al die wegen en paaltjes op staan. En die halve kilometers stonden alleen op een paaltje als erop die plek een dorp was. Anders werd de halve kilometer niet vermeld. Soms denk je weleens, wat een vreemde afstand, Maarhuizen bijvoorbeeld had kilometernummer 22.5 en dat ligt echt niet zo'n eind van de Stad maar de weg liep vroeger anders en je maakte soms een flinke omweg.'

'Vrijwel alle paaltjes die ik heb gevonden staan nu bij mensen in de tuin of naast de deur, maar er staat ook eentje langs de kant van de weg bij Feerwerd en dat is gelijk een hele vreemde. Daar staat geen nummer op maar aan de ene kant PR en aan de andere kant GR. Dat moet een grenspaaltje zijn geweest die op de provinciegrens stond. PR van provincie en GR van Groningen', weet Van der Drift.

'Blijkbaar gebruikten ze bij de provincie de paaltjes ook om de grens aan te geven en ze zijn er ook die leidingen en duikers onder het kanaal markeren. Maar dit paaltje hoort natuurlijk niet in Feerwerd maar hoe die er terecht is gekomen?' Dat is een van de vele raadsels die Aad van der Drift nog niet heeft opgelost.

Grote vraag is natuurlijk: wie heeft er ook nog zo’n paaltje? De meeste lijken op het Hogeland te staan omdat ze afkomstig zijn uit het depot in Zoutkamp, maar misschien staan er elders in de provincie ook nog wel paaltjes.

Aad van der Drift: ‘Het mooiste zou natuurlijk zijn dat er nog ergens een paaltje langs de weg staat op zijn originele plaat, maar ik wil vooral graag weten wie er nog eentje heeft.’ Behalve in en rond Winsum heb ik ze ook gevonden in Leermens en Zeerijp, maar ik denk dat er nog veel meer zijn'. Wie nog zo'n paaltje weet staan mag contact opnemen via info@winsum.org.