'Vriendjespolitiek met miljoenendeals in Groningen bij komst Google' (update)

Dat blijkt uit onderzoek van Nieuwsuur op basis van tientallen notariële akten, kadastrale uittreksels, taxatierapporten, jaarverslagen, notulen, rechtbankstukken, wob-verzoeken en tot nu toe vertrouwelijke documenten.

Uit de reconstructie blijkt dat havenbedrijf Groningen Seaports (GSP) onbevoegd koopovereenkomsten en contracten afsloot. GSP was vroeger een overheidsinstelling maar werd in 2013 geprivatiseerd. De overheid, om precies te zijn de provincie Groningen en twee gemeenten in het Eemshaven-gebied, is nog wel de enige aandeelhouder en is daarmee nog zeer actief betrokken bij de besluitvorming van de GSP.

GSP kocht en verkocht voor tientallen miljoenen euro's grond voor het Google-datacentrum in de Eemshaven. Om die deals mogelijk te maken, werden in het geheim kostbare windmolenrechten gegund aan de belangrijkste grondeigenaar: familiebedrijf Bakker Bierum.

Tegelijkertijd werden kleinere boeren gedupeerd. Boer Nico Wiertsema, die juist werd misleid door GSP bij de verkoop van zijn boerderij, strijdt al jaren voor genoegdoening. Hij ziet zich, ondanks een eerder verloren rechtszaak, door alle reconstructiedocumenten van Nieuwsuur bevestigd in zijn gelijk.

'Het is een bevestiging van wat je altijd al vermoedde', zegt hij. 'Er wordt gewerkt met voorkennis en niemand die er iets aan doet. Men houdt elkaar de hand boven het hoofd.'

Het begon tien jaar geleden toen de directie van GSP, op dat moment nog niet geprivatiseerd, met grote haast grond ging aankopen voor de uitbreiding van de Eemshaven voor een datacentrum. In het geheim werden gesprekken gevoerd met Microsoft en Google. Ondertussen kocht GSP alvast het land en de boerderij van boer Wiertsema, die een cruciaal stukje grond in zijn bezit had.

Maar even plotseling trok GSP de koopovereenkomst in, en stond Wiertsema met lege handen. Inmiddels staat vast dat Wiertsema daarbij door de overheid werd misleid. Omdat de overheid hem liet stikken, zag Wiertsema zich gedwongen zijn grond voor een bodemprijs te verkopen aan familiebedrijf Bakker Bierum. Die verkocht de grond alsnog met bijna een miljoen euro winst door aan GSP.

Daarnaast kreeg het familiebedrijf in een geheime 'sideletter' bij dat contract kostbare windmolenrechten toegezegd: Bakker Bierum kreeg het recht om tegen zeer voordelige voorwaarden windmolens op grond van GSP te exploiteren. En in één geval betrof dat een windmolen waarbij een van de directeuren van de familie Bakker tegelijkertijd medewerker grondzaken bij GSP was.

Ten slotte kreeg het familiebedrijf in 2019 nog een miljoenenvoordeel, dit keer direct van de provincie. De provincie sloot een contract met Bakker Bierum om een stuk grond voor 8 miljoen euro tijdelijk te pachten, terwijl die grond bij aankoop minder dan de helft gekost zou hebben.

Uit de stukken van Nieuwsuur blijkt dat GSP niet alleen onbevoegd handelde en de ene partij benadeelde terwijl de ander bevoordeeld werd: er blijkt ook dat het toezicht op het geprivatiseerde GSP compleet faalde. De provincie erkent desgevraagd dat het cruciale documenten, zoals het geheime contract met Bakker Bierum, niet eens meer in het provinciale archief kan terugvinden.

Hoogleraren privaat-, notarieel-, en onteigeningsrecht stellen in Nieuwsuur dat grote vraagtekens te plaatsen zijn bij de wijze waarop bestuurders, directie en notarissen gehandeld hebben.

'Het lijkt er aan alle kanten op dat daar gewoon te veel geld is betaald, vanuit de publieke middelen', zegt Jacques Sluysmans, hoogleraar ontnemingsrecht aan de Radboud Universiteit. 'Er kan natuurlijk sprake zijn van toeval, dat kan altijd. Maar als je telkens van dit soort voorbeelden met dezelfde partijen tegenkomt, dan lijkt het bijna geen toeval meer te zijn maar een patroon.'

Ze hopen en verwachten dat er alsnog onderzoek komt. De uitgebreide reconstructie van Nieuwsuur lees je hier.

Voorzitter IJzebrand Rijzebol van het Dagelijks Bestuur van Groningen Seaports zegt in een reactie 'niet echt geschrokken' te zijn over de berichtgeving van Nieuwsuur. 'Ik denk dat er niet zoveel mis was met de deal die met boer Wiertsema is gesloten.' Verder meldt hij dat de zaak speelde in de tijd van '3 a 4 voorzitters vóór mij.' Hij zal het dagelijks bestuur van Groningen Seaports voorstellen te onderzoeken naar 'wat er gebeurd is'. Wie dat onderzoek zou moeten uitvoeren moet in datzelfde dagelijks bestuur worden besproken.

Volgens onderzoeksjournalist Bas Haan van Nieuwsuur legt de reactie van Rijzebol de kern van het probleem bloot: ‘Als je hier niet van schrikt, terwijl het al tien jaar fout gaat, zegt dat alles over de kwaliteit van het toezicht’.

Voormalig directeur Harm Post van Groningen Seaports zegt in een reactie geen commentaar te hebben op de publicatie en verwijst naar de huidige directeur Cas König. Ook die geeft geen commentaar, al laat een woordvoerder weten dat het havenbedrijf het 'logisch' vindt dat er nog vragen zijn.

Inmiddels heeft Groninger Belang vragen gesteld in Provinciale Staten. Onderzoeksjournalist Bas Haan: ‘Als ik daar in de raad of zo zou zitten, zou ik alle stukken eisen. Er moet gekeken worden naar hoe Groningen Seaports met vage e-mailtjes omzeild heeft dat er formele procedures zijn. Bij iedere deal van vijf miljoen euro moet er een inhoudelijk aandeelhoudersbesluit liggen om die deal goed te keuren. Deze procedure is omzeild: niet één keer, maar keer op keer. En niet alleen acht jaar geleden, maar ook recenter nog.’

- Groningen Seaports is vier miljoen euro extra kwijt door grondhandel (2018)