Dit moet je weten over de medische isotopenfabriek in Veendam

Een deeltjesversneller van het bedrijf
Een deeltjesversneller van het bedrijf © Shine Medical Technologies
Veendam is in 2025 een medische isotopenfabriek rijker. Er werd al een tijdje onderhandeld over de komst ervan, woensdagochtend werd de locatie definitief bekendgemaakt. Zes vragen en antwoorden over de werking van medische isotopen en de risico’s bij de productie.
We leggen de vragen voor aan hoogleraar radiochemie Philip Elsinga van het UMCG en hoogleraar kernenergie Nasser Kalantar-Nayestanaki van de Rijksuniversiteit Groningen.

Wat zijn medische isotopen?

'Een isotoop is in feite een atoom, dus een heel klein deeltje, dat radioactiviteit uitzendt en in de medische wereld kan worden gebruikt om ziektes op te sporen of tumoren te behandelen. Na enkele uren lost het automatisch op in het lichaam', vertelt Elsinga. Medische isotopen worden door middel van injectie ingebracht bij de patiënt.

Bij welke behandelingen worden isotopen toegepast?

Elsinga: 'Dat gebeurt op dit moment voornamelijk bij de behandeling van kankerpatiënten. In sommige gevallen dient het ook voor diagnostisch onderzoek bij hartpatiënten. We willen het ook steeds meer gaan gebruiken om ook daadwerkelijk tumoren te bestrijden. Dus door de minimale hoeveelheid straling gericht los te laten bij een tumor. Daardoor wordt zo min mogelijk gezond weefsel beschadigd.'

Hoe wordt het gemaakt?

Kalantar-Nayestanaki: 'Uranium vormt de basis van medische isotopen. Dat is een element dat eenvoudig kan worden gespleten. Dat gebeurt met behulp van een deeltjesversneller, waar de fabriek in Veendam ook gebruik van maakt. Voorheen gebeurde dat met reactoren, maar dat is complexer en kostbaarder. In de deeltjesversneller wordt de uranium heel gericht bestraald met neutronen, waardoor andere kleine deeltjes ontstaan. Een van die licht radioactieve deeltjes kan vervolgens worden gebruikt voor medische doeleinden. Het moet alleen wel snel worden vervoerd, want na een bepaald aantal uren vervalt de werking.'

Wat zijn de gevaren voor de gezondheid voor omwonenden van een isotopenfabriek?

'De gevaren zijn minimaal', zegt Kalantar-Nayestanaki. 'Voor het gebruik van een deeltjesversneller zijn strenge richtlijnen opgesteld, die al jarenlang bekend zijn. De deeltjesversneller moet tussen muren van enkele meters dik gewapend beton worden geplaatst, waardoor straling niet kan ontsnappen. De risico's zijn heel erg klein. Als de machine namelijk uitstaat, is de straling ook gelijk weg. En er wordt geen gebruik gemaakt van een reactor, dus het gevaar van een meltdown, waarbij de machine oververhit raakt, is er ook niet.'

En hoe zit het met de hoeveelheid afval?

'Ook dat zijn minimale hoeveelheden. Het enige afval dat overblijft is de trefplaat, waarop wordt geschoten, die verrijkt is met uranium. Die plaat moet af en toe worden vervangen. Zie het als verroest ijzer dat moet worden afgevoerd. Dat gaat niet om kilo's, maar eerder een paar honderd gram per keer. Een fabriek klinkt natuurlijk heftig, maar het zijn echt minimale hoeveelheden.'

Wat gebeurt er met het radioactieve afval?

'Dat wordt in afgesloten capsules vervoerd, onder streng toezicht. Het enige bedrijf dat daar in Nederland voor is geaccrediteerd is de COVRA, De Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval. Het wordt dan naar de opslag in Borssele (Zeeland) gebracht. Daar is ongeveer een heel voetbalveld gereserveerd voor de opslag van nucleair afval, dat vooral van de nabijgelegen kerncentrale daar komt. Het zegt genoeg als ik je vertel dat dat voetbalveld grotendeels leegstaat.'