Overlevende Scholtenhuis (96) vertelt voor één keer haar verhaal

Het Scholtenhuis en de winkel van Swarte
Het Scholtenhuis en de winkel van Swarte © P. Kramer, Groninger Archieven
'Ik werd een kamer binnengebracht en daar waren drie mannen aanwezig, Robert Lehnhoff en twee anderen. De lucht was dik van de sigarenrook en het rook naar jenever. Je kon er plakken van snijden, zo dik. Ik moest op een stoel gaan zitten, maar dat wilde ik niet.'
In het najaar van 1944 werd Henny Niemeijer als twintigjarig meisje opgepakt op verdenking van verzetsactiviteiten. Ze werd opgesloten in het beruchte Scholtenhuis aan de Grote Markt. Maar erover verteld, heeft ze nooit. Tot nu.
Henny Niemeijer vertelt

'Ik wil niet met mijn verhaal in de krant'

'Wat is de bedoeling? Want ik wil niet met mijn verhaal in de krant', is het eerste wat ze zegt als we binnenkomen.
Een paar weken geleden kreeg ik een mailtje van haar buren met de strekking: 'Mevrouw heeft in het Scholtenhuis gezeten en heeft daar nog nooit over verteld, maar moet dat niet eens worden vastgelegd...?'
Over een maand wordt ze 97, maar dat is haar niet aan te zien. 'Lopen, horen en zien wordt minder, maar het verstand is gelukkig nog goed.' Na een kop thee, koekjes en wat nadere kennismaking worden we het eens. Ik publiceer dit verhaal onder haar meisjesnaam Henny Niemeijer. Ze was tijdens de oorlog verloofd met Jan.
Henny Niemeijer
Henny Niemeijer © Reinder Smith/RTV Noord

De overval op de winkel van Swarte

'Mijn verloofde Jan zat in het verzet. Samen met een aantal anderen pleegden ze overvallen op winkels. Tijdens een overval op de winkel van Swarte in de Herestraat ging het mis. Daar zijn twee mannen gepakt en tijdens de verhoren hebben ze namen genoemd. Ook die van mijn verloofde. Toen ze de banketbakkerij van zijn ouders binnenvielen kon hij op tijd via de meelzolder vluchten, maar ze vonden onder zijn bed een foto van mij.'
Jans moeder is toen met een pistool op de borst gedwongen mijn naam te noemen
Henny Niemeijer
Henny vervolgt: 'Jans moeder is toen met een pistool op de borst gedwongen mijn naam te noemen. En toen ben ik thuis ook opgepakt. Er stonden opeens twintig van die Grüne Polizei in en rond ons huis. Ik moest me aankleden en meekomen. Een Duitser bleef bij me in de slaapkamer, maar die heb ik er uit gestuurd.'

Opmerkelijke details

'Mevrouw haar geheugen is bijzonder goed, ze heeft allerlei details onthouden die we nog niet wisten' zegt Klaas Niemeijer (geen familie van mevrouw) van het Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen (OVCG), die het verhaal van Henny opschrijft.
'Haar verloofde Jan was lid van de verzetsgroep 'De Vonk'. Een aantal leden van die groep zijn inderdaad opgepakt bij de overval op Swarte en kort daarop doodgeschoten. Dus haar Jan heeft wel geluk gehad.'
Klaas Niemeijer interviewt Henny (geen familie)
Klaas Niemeijer interviewt Henny (geen familie) © Reinder Smith/RTV Noord

In het Scholtenhuis

Het voormalige woonhuis van aardappelmeelfabrikant W.A. Scholten aan de Grote Markt, was door de Duitse Sicherheitsdienst in gebruik genomen als hoofdkwartier. Gevangen verzetsstrijders werden daar verhoord en vaak op gruwelijke wijze mishandeld.
Ik heb me de hele tijd van de domme gehouden en volgehouden dat ik niets wist, maar dat klopte niet. Ik wist wel allerlei zaken
Henny Niemeijer
'Ik kwam binnen in een ruimte en de lucht was zwaar van de sigarenrook, jeneverlucht. Je kon er plakken van snijden, zo dik was de lucht. Er waren drie mannen aanwezig waaronder de beruchte Robert Lehnhoff. Ze boden me een stoel aan, maar het leek me beter niet te gaan zitten. Lehnhoff stelde allemaal vragen en ik deed alsof ik ze niet verstond. Een van de mannen was tolk en vertaalde dan de vraag en dat duurde even zodat ik tijd had om na te denken. Ik heb me de hele tijd van de domme gehouden en volgehouden dat ik niets wist, maar dat klopte niet. Ik wist wel allerlei zaken. Lehnhoff bleef maar aandringen, wat ik als hübsches Mädchen te zoeken had bij die mannen'

Gebarricadeerde ramen in het Scholtenhuis

Klaas Niemeijer van het OVCG: 'Mevrouw heeft wel geluk gehad, vaak werden verdachten geslagen en mishandeld, maar met zo'n jong meisje was men blijkbaar toch wat terughoudender. Wat ook bijzonder aan haar verhaal is dat zij vlak na de zelfmoord van Casper Naber in het Scholtenhuis heeft gezeten. Naber sprong uit een raam om geen anderen te verraden en mevrouw heeft gezien dat alle ramen van het Scholtenhuis aan de binnenkant waren gebarricadeerd met tafels en stoelen om te voorkomen dat zoiets weer zou gebeuren'
'Ik kon nog net door een kier die windwijzer op het Stadhuis zien', vult Henny aan. Die had ik nooit eerder gezien en nu viel die me op.
'Heeft u in het Scholtenhuis ook een meisje met een Indisch uiterlijk gezien?', vraagt onderzoeker Klaas Niemeijer zich af. 'Want u heeft in dezelfde periode in het Scholtenhuis gezeten als de later doodgeschoten Anda Kerkhoven.' Maar daar kan mevrouw zich niets van herinneren.

Tot de bevrijding ondergedoken

De volgende ochtend kreeg Henny alleen een stuk verschimmeld brood te eten en werd ze overgebracht naar het huis van bewaring, waar ze een paar weken in de cel zat met de ter dood veroordeelde Kootje Hoving. Toen ze werd vrijgelaten heeft ze briefjes van Kootje mee naar buiten gesmokkeld.
Ik wil het verhaal een keer vertellen, maar dan is het ook klaar voor mij
Henny Niemeijer
'Mijn verloofde Jan was al die tijd op de vlucht en ging van onderduikadres naar onderduikadres. Ik ging hem helpen, maar toen ik op de Hereweg liep en in de grote scheve etalageruiten van de Fongers fietsenfabriek keek, zag ik aan de overkant een man in een regenjas die mij volgde. Na mijn ontslag uit het huis van bewaring was ik nooit meer alleen en werd ik constant door de Duitsers gevolgd.'
'Om ze kwijt te raken ging ik het postkantoor aan de Munnekeholm binnen. Daar werkten mensen die ik kon vertrouwen en die lieten me er aan de achterkant uit. Dan was ik die Duitser kwijt en kon ik Jan naar een ander adres brengen. Zo is dat tot de bevrijding in april '45 gegaan.'
De trouwfoto van Jan en Henny
De trouwfoto van Jan en Henny © Eigen foto
Na de oorlog trouwden Jan en Henny en begonnen een eigen banketbakkerij. Jan overleed een aantal jaren geleden en nu is Henny alleen. Dankzij haar hulp kan ze nog zelfstandig wonen zegt ze.

'Opgeschreven voor het nageslacht'

'Waar bent u bang voor?', vraag ik haar: 'Ik wil geen mensen aan de deur hebben die van alles willen weten en me het verhaal nog een keer laten vertellen. Ik ben er goed vanaf gekomen, maar als ik er aan denk of erover vertel , dan krijg ik het toch weer benauwd. Dus vertel het verhaal maar onder mijn meisjesnaam.'
'We hebben mevrouw haar verhaal opgeschreven voor het nageslacht', zegt Klaas Niemeijer. Waarschijnlijk leven er nog maar een handjevol mensen die in het Scholtenhuis hebben gezeten. En haar verhaal is een mooie aanvulling op dingen die we al wisten en toch vertelt mevrouw weer zaken over het Scholtenhuis die niemand wist. Het is een verhaal dat niet mag worden vergeten en dat belangrijk is om vast te leggen'.