Een zelfstandig Groningen Seaports, was dat wel een goed idee?

Acht jaar geleden werd het havenbedrijf opgesplitst in een zelfstandige NV en in een overheidstak. De leiding van Groningen Seaports en ook het Groninger provinciebestuur wilden zo een eind maken aan de wat stroperige besluitvormingsstructuur waarbij de Seaports-directie belangrijke besluiten telkens ter goedkeuring moest voorleggen aan het algemeen bestuur. Dat bestond uit provinciale en gemeentelijke politici die - vaak tot ergernis van de Seaports-leiding - niet altijd even ter zake kundig waren.

Als zelfstandige organisatie met een directeur die alleen verantwoording hoeft af te leggen aan een Raad van Commissarissen zou de havenbeheerder slagvaardiger kunnen opereren. De provincie Groningen en de (toenmalige) gemeenten Appingedam, Delfzijl en Eemsmond bleven via een zogeheten Gemeenschappelijke Regeling wel aandeelhouder, maar raakten hun controlerende rol grotendeels kwijt.

De vraag is nu of die splitsing wel verstandig was? De politiek betrokkenen van toen staan nog altijd achter die keuze.

Marijke van Beek is oud-burgemeester van de voormalige gemeente Eemsmond en zij kan zich de discussie rondom het op afstand zetten van het havenbedrijf nog goed herinneren. 'Wij waren als gemeentebestuur van Eemsmond geen voorstander van de nieuwe constructie', vertelt ze. 'Vanwege het feit dat we dan minder zeggenschap zouden krijgen. We wilden grip houden op de ontwikkelingen van Groningen Seaports.'

'Via bestemmingsplannen is er nu ook nog zeggenschap, maar dat is een andere directe betrokkenheid', legt Van Beek uit. 'Er is destijds hevige druk op ons uitgeoefend vanuit de provincie om toch akkoord te gaan. Er lag volgens hen een te groot risico bij de overheden.'

Zo vroegen gemeentelijke en provinciale politici zich bijvoorbeeld af wat er zou gebeuren mocht Groningen Seaports na bijvoorbeeld een fout gelopen investering grote verliezen lijden of nog erger, failliet gaan. Wie zou er dan opdraaien voor de financiële gevolgen? Zou Seaports dan aankloppen bij de aandeelhouders?

Groot voorstander van de splitsing volgens Van Beek, was William Moorlag (PvdA). Hij was destijds gedeputeerde. 'Het is een hele tijd geleden, dus ik moet even graven in mijn geheugen', begint hij als we hem vragen naar die periode. Maar na even nadenken: 'Groningen Seaports had voor een deel een commerciële taak door bedrijven aan te trekken en grond te verkopen en een publieke taak met de havenfunctie. Het scheiden van publiek en privaat was op zich goed.'

Het private deel met de zelfstandige overheids-NV was volgens Moorlag bovendien voorzien van controlemiddelen. 'Er is een Raad van Commissarissen die toezicht houdt en in de gemeenschappelijke regeling heb je de aandeelhouders met een controlemogelijkheid. Als iedereen zijn rol goed en zuiver speelt, dan zitten de checks and balances er in.'

Nieuwsuur berichtte de afgelopen tijd onder meer over vriendjespolitiek bij grondtransacties en falend toezicht bij Groningen Seaports. Het toezicht was volgens Moorlag op papier wel degelijk goed geregeld. Volgens hem is het vooral de vraag of besluiten die voorgelegd moesten worden aan de Raad van Commissarissen of de aandeelhouders ook daadwerkelijk aan hen zijn voorgelegd? 'Ik denk dat de structuur wel staat, maar of iedereen z’n rol goed en zuiver heeft vervuld met die controlerende taak moet onderzocht worden.'

Een van de toezichthouders in die periode was Moorlags partijgenoot: gedeputeerde Yvonne van Mastrigt (PvdA). Zij zat vanuit de provincie in de Raad van Commissarissen en is ook voorzitter geweest. Ze kan zich vinden in de woorden van Moorlag, dat als iedereen zijn rol goed speelt het goed zou moeten gaan. 'Maar het was buitengewoon ingewikkelde materie waar je in terecht kwam', nuanceert ze de zaak. 'Ik heb zwaar moeten leunen op de ambtelijke organisatie van de provincie om te beoordelen of een besluit verstandig was.'

Later is er voor gekozen om in plaats van provincie- en gemeentebestuurders externen in de Raad van Commissarissen te zetten. 'Toen kreeg je toezichthouders die er meer kaas van gegeten hadden', vertelt Van Mastrigt. 'Zij hadden meer expertise om daar goed naar te kijken, zonder daarbij mijn collega's te willen diskwalificeren. Wij zaten met een rolwisseling die we van de ene op andere dag moesten invullen.'

Daar komt volgens Van Mastrigt bij dat de directie en het management van Groningen Seaports voorliep op de toezichthouders. 'In hun hoofd en manier van werken waren ze al eerder commercieel zelfstandig. De Raad van Commissarissen moest nog wennen aan de manier van toezicht houden en het management en de directie waren al volledig getraind. Als ik voor mezelf spreek, zat er echt een disbalans in professionaliteit tussen directie en management en de Raad van Commissarissen. Ik denk dat het wel een jaar of vier vijf heeft geduurd voordat dat weer in balans was.'

Terugkijkend vindt Van Mastrigt het - alles afwegende - nog steeds goed dat Groningen Seaports is verzelfstandigd. 'Als er straks een enorme beerput geopend wordt, moet ik mijn mening misschien bijstellen. Maar nu vind ik het nog steeds verstandig.' Over haar eigen rol als toezichthouder toentertijd zegt ze: 'Ik heb ook op vertrouwen gevaren. Ik heb vertrouwd op de directie en het management, dat we die doorontwikkeling samen zouden maken. Ik hoop dat het onderzoek uitwijst dat het vertrouwen niet beschaamd is, want het zou me wel raken als dat zou zijn gebeurd.'

De gemeente Eemsmond is als laatste uiteindelijk akkoord gegaan met de verzelfstandiging van Groningen Seaports. Net als Yvonne van Mastrigt, werd ook Marijke van Beek een tijd commissaris van het havenbedrijf. Hoewel Eemsmond niet stond te springen, vindt Van Beek de verzelfstandiging terugkijkend geen slechte keuze.

'De gemeenteraad en de provincie hebben een andere rol gekregen', aldus Van Beek. 'Het is een andere positie waar de politiek destijds voor gekozen heeft. Dat heeft voor- en nadelen. De zeggenschap is anders, maar je hebt wel degelijk een rol.'

De provincie Groningen laat onderzoek doen naar de grondtransactie waar Nieuwsuur ruim een maand geleden over berichtte. De drie betrokkenen willen zich daar in dit stadium nog niet over uitspreken. William Moorlag wil alleen kwijt dat het 'goed is dat dit grondig wordt onderzocht'.

'Er wordt verondersteld dat er dingen mis zijn gegaan', zegt Van Beek. 'Maar zover ben ik nog niet. Het is goed dat er nu onafhankelijk onderzoek komt. Ik zie dit onderzoek met vertrouwen tegemoet. Er is naar mijn mening gehandeld in het belang van de haven en de regio.'

Yvonne van Mastrigt hoopt dat het onderzoek niet aantoont dat haar vertrouwen in directie en management is beschaamd. 'Je weet niet wat je niet weet', zegt ze. 'Maar als dat vertrouwen beschaamd is en we dat nu pas weten, dan zou ik dat wel een enome kras vinden op hun blazoen. Want het is niet je eigen geld; je bent aan het ondernemen met gemeenschapsgeld. Ik ga er niet vanuit, maar ik ben wel heel benieuwd naar het onderzoek.'