Zo gaat het eraan toe bij een biologisch dynamische melkveehouder

Biodynamische boer Ben van Tilburg
Biodynamische boer Ben van Tilburg © Steven Radersma/RTV Noord
Biodynamisch boeren is sterk in opkomst, blijkt uit recente cijfers. Maar wat houdt deze manier van boeren eigenlijk in?
Ben van Tilburg (46) heeft plezier in zijn werk als biologisch-dynamisch melkveehouder, dat merk je aan alles. Enthousiast leidt hij me rond op zijn boerderij in Hornhuizen, niet ver van de Waddendijk. Daarover zo meer.

0,5 procent

De reden waarom ik in Hornhuizen ben, is het feit dat het areaal biologisch-dynamische landbouwgrond het afgelopen jaar met 11 procent is gestegen tot 8730 hectare. Het aantal biologisch-dynamische bedrijven (akkerbouw en veeteelt) nam toe van 143 tot 152. Toch is het nog steeds een kleine groep boeren die op deze manier bezig is: slechts 0,5 procent van alle landbouwgrond in Nederland is in gebruik door biologisch dynamische boeren. In Groningen zijn twee biologisch-dynamische melkveehouders: Van Tilburg in Hornhuizen en Steenbergen in Onnen.
Ben van Tilburg komt oorspronkelijk uit Vianen. Zijn ouders verkasten in 2002 naar Hornhuizen, Ben was toen zelf biologisch boer in de buurt van Rennes in Frankrijk. In 2007 kon hij in het bedrijf van zijn ouders stappen en verhuisde hij met zijn vrouw van Frankrijk naar Noord-Groningen. Inmiddels is het gezin uitgebreid met twee dochters en een zoon.

240 dagen per jaar in de wei

‘Al het voer dat ik mijn koeien geeft komt uit Groningen of Friesland’, steekt hij van wal, ‘en 85 tot 90 procent daarvan teel ik zelf. Het voer bestaat uit veldbonen, gras, triticale (een kruising tussen rogge en tarwe, red.), erwten, mais en grasbrokken. Géén krachtvoer dus. En natuurlijk grazen ze: onze koeien staan gemiddeld 240 dagen per jaar in de wei.’
De koeien van Van Tilburg zijn gemiddeld 240 dagen per jaar buiten
De koeien van Van Tilburg zijn gemiddeld 240 dagen per jaar buiten © Steven Radersma
Van Tilburg is dus een biologisch-dynamische, of kortweg: biodynamische melkveehouder. Bij die term zou je kunnen denken aan iemand met geitenwollen sokken aan die vooral veel linzen eet en kamillethee drinkt, maar Van Tilburg voldoet niet aan dat beeld. Hij staat met beide voeten op de Groningse klei. Maar de bevlogen melkveehouder wil wel dat de kringloop op zijn bedrijf rond is, en op een ‘natuurlijke’ manier boeren. Biodynamisch dus. Maar wat houdt dat in?

Voorwaarden

Je zou het kunnen omschrijven als de overtreffende trap van biologisch, dat op zijn beurt weer aan veel meer regels moet voldoen dan ‘gangbare’ veeteelt of akkerbouw. Zo mag een biodynamische boer via mest maximaal 112 kilo stikstof per hectare op zijn land brengen, een biologische boer 170 kilo en een gangbare boer 230 kilo. Net als biologische boeren mogen biodynamische boeren géén kunstmest en bestrijdingsmiddelen gebruiken.
De koeien van Van Tilburg mogen hun hoorns houden
De koeien van Van Tilburg mogen hun hoorns houden © Steven Radersma/RTV Noord

Hoorns

Voor biodynamische melkveehouders geldt bovendien dat de koeien hun hoorns mogen behouden. Andere melkveehouders ontdoen de kalveren van hoorns, omdat de koeien elkaar met die puntige uitsteeksels kunnen verwonden. ‘Daarom hebben wij een extra ruime stal’, zegt Van Tilburg, ‘zodat de koeien die lager in de rangorde staan altijd ergens naar toe kunnen. Die hoorns zien er prachtig uit, het zijn sieraden. Maar ze zijn ook nuttig, ze bevatten mineralen en lucht. De hoorns staan in open verbinding met de neusholte, en kunnen gebruikt worden om te koelen. Hier, voel maar eens hoe warm deze hoorns zijn’, zegt hij, wijzend op één van de koeien.
Ik vind dat we goede rentmeesters moeten zijn
Ben van Tilburg - biodynamisch melkveehouder
Die koeien behoren voor zeventig procent tot het Holsteiner-ras, de overige dertig procent zijn kruisingen tussen Holsteiners en Groningse blaarkoppen. In een stal lopen kalfjes van beide soorten rond. Ze hebben gezelschap van kippen die tokkend door het stro scharrelen. ‘Die kippen zijn hier graag omdat steenmarters en andere predators hier niet durven te komen’, zegt Van Tilburg. ‘Soms zitten de kippen op de rug van de koeien.’

Natuurelementen

Minimaal 10 procent biodynamische bedrijven bestaat uit natuurelementen
Minimaal 10 procent biodynamische bedrijven bestaat uit natuurelementen © Steven Radersma/RTV Noord
Een andere voorwaarde om biodynamisch te kunnen boeren is dat tien procent van de landbouwgrond moet bestaan uit natuurelementen. Van Tilburg: ‘Ik heb kruidenrijk grasland en sloten met rietkragen. Daar zie je soms een haas uitschieten, dat is mooi. En ik gebruik veertig hectare kwelders, hier aan de andere kant van de dijk. Daar loopt jongvee en de droge koeien. Ik ben niet heel christelijk of zo, maar ik vind wel dat we goeie rentmeesters moeten zijn.’
De koeien van Van Tilburg geven 7000-8000 liter melk per jaar. Dat is minder dan de 10.000 liter die de gemiddelde gangbare koe aflevert. Omgerekend geven zijn koeien samen op jaarbasis ongeveer 750.000 liter melk.

Zuivel op eigen bedrijf

Van die melkplas gaat 600.000 liter naar een bedrijf in Heerenveen. De rest wordt op het bedrijf zelf verwerkt tot zuivel: kaas, kwark, yoghurt, karnemelk en boter. De zuivel gaat deels naar de groothandel en deels naar 10 winkels in de omgeving. En de Van Tilburgs verkopen hun producten aan huis.
Een deel van de melk wordt op het eigen bedrijf verwerkt tot zuivel, zoals kaas
Een deel van de melk wordt op het eigen bedrijf verwerkt tot zuivel, zoals kaas © Steven Radersma

Demeter

Alle zuivel heeft het internationale kwaliteitskeurmerk Demeter voor biodynamische landbouw en voeding. Dat keurmerk mag je niet zomaar voeren: als gangbare boer moet je twee jaar lang biologisch werken voordat je producten als biologisch mag verkopen, voor biodynamisch komt daar nog minimaal een jaar bovenop. Omdat je in die overgangsperiode je producten nog geen keurmerk mag geven kun je ze alleen als gangbaar verkopen, waardoor de opbrengst in die periode minder is. Daarna gaat de kassa rinkelen, als het goed is.
Een blik over de kwelder waar ook koeien grazen:
Koeien grazen vrijuit in de kwelder

'Goede boterham'

‘Ik krijg gemiddeld 53 cent per liter voor mijn melk’, berekent Van Tilburg. ‘Dat is 15 cent meer dan voor gangbare melk en 4 cent meer dan voor biologische melk. Ik verdien daar een heel goede boterham mee. Dat komt ook doordat we ons eigen voer verbouwen en zelf de meeste arbeid verrichten. Mijn 75-jarige vader helpt ook nog mee.’
'Ik voel me wel eens een vreemde eend in de bijt’, zegt de Hornhuister melkveehouder tot slot. ‘Maar eenzaam ben ik zeker niet. Het verbaast me niet dat het biodynamisch boeren sterk in opmars is', vervolgt hij. ‘Steeds meer jeugd is er in geïnteresseerd. Net als ik hoeven ze niet steeds meer, meer, meer, maar willen ze op een natuurlijke manier met de dieren en de omgeving omgaan. Of ik verwacht of de stijging doorzet? Dat ligt aan de consument. Als die bereid is meer te betalen voor biodynamisch zullen er steeds meer boeren willen omschakelen.’