Somber toekomstbeeld voor Groningen: ‘Daarom blijft de Groninger Bodem Beweging nodig’

‘Ik merkte dat het te veel energie kostte om me kwaad te maken. Op een gegeven moment word je ook wat apathisch, bijna gelaten. Je kijkt niet meer op van alle ellende, en dat is verkeerd.’

Hij leest de verhalen niet meer die laten zien in wat voor wanhopige situaties gedupeerden zitten. ‘Ik kon dat gewoon niet meer lezen. Dat zegt ook wel wat, ik kon het gewoon niet meer aan. Maar je moet dat natuurlijk wel doen. Je moet je kwaad maken en zeggen: dit moet anders. Dat moet je motivatie zijn om de barricades op te gaan.’

Toch is het nog niet zo lang geleden dat hij zich boos heeft gemaakt. Dat gebeurde in een discussie met het bestuur van het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG). Met een nieuwe werkwijze vertelt het IMG de onafhankelijke schade-experts precies wat ze moeten doen, stelt Van der Knoop. ‘En dat botst, als je zegt dat je werkt met onafhankelijke experts. Terwijl ze zich daar wel achter verschuilen. Dat kan natuurlijk niet, daar heb ik me echt kwaad over gemaakt.’

Dat is nog geen maand geleden, erkent hij lachend. ‘Okay, als ik erg mijn best doe, kan ik me boos maken. Maar het kost me gewoon te veel energie.’ En die energie wil hij onderhand ook aan andere dingen geven. ‘Op een bepaald moment dacht ik: als je dat wil, moet je nu stoppen want anders komt het er niet meer van.’

Eind 2009 is Van der Knoop een van de medeoprichters van de Groninger Bodem Beweging. ‘We waren van mening dat er een tegenmacht moest komen. Een spreekbuis namens bewoners richting de overheden en de NAM, want dat was er toen nog niet.’ Maar het is nog onontgonnen terrein. De GBB moet zich invechten in een krachtenveld waar belangen van het Rijk en grote internationale bedrijven als Shell en ExxonMobil, aandeelhouders van de NAM, de dienst uitmaken.

‘Toen we begonnen stonden we wel eens op een kerstmarkt om leden te winnen, we waren toen nog met honderd man. Mensen liepen om ons heen want die vonden ons maar van die enge actievoerders. En de mensen die we wel spraken zeiden: dit heeft helemaal geen zin, die machten zijn veel te groot, het levert te veel geld op. Het lukt jullie nooit’, vertelt Van der Knoop met een grijns.

De GBB heeft twee gezichten. Aan de ene kant is het een activistische club, die bijvoorbeeld het gebouw van het toenmalige Centrum Veilig Wonen in Appingedam bezet. Maar tegelijkertijd zitten GBB’ers aan tafel tijdens onderhandelingen met provinciebestuurders en ministers.

‘Je moet op twee borden schaken. Dat heb ik altijd bepleit. Als ze aan tafel weten dat je ook de straat op kunt gaan sta je sterker.’ Hij herinnert zich een gesprek met minister Henk Kamp (VVD) van Economische Zaken (2012 - 2016) waarin dat samenkomt.

‘We waren in overleg, maar buiten had de GBB een lawaaiactie. Buiten liepen GBB’ers rond het gebouw met potten en pannen. Binnen konden we elkaar nauwelijks verstaan. Minister Kamp werd daar wel zenuwachtig van, en toen dacht ik: aha, dit hebben we goed gedaan.’

Het is wat binnen GBB-geledingen de kiezelsteen-doctrine gaat heten. ‘De bedoeling daarvan is dat je bestuurders met argumenten duidelijk moet maken wat fout gaat en hoe het anders moet. Daar moeten ze namelijk een antwoord op geven. Maar die argumenten moet je dus ook kracht bij zetten en zorgen dat je in de media komt. Je moet een pain in the ass zijn. Dan heb je de kans dat de zaak naar jouw kant buigt.’

Maar Van der Knoop geeft direct toe: dat is niet altijd gelukt. ‘We hebben lang niet altijd onze zin gekregen. De meeste keren niet zelfs.’

‘De versterkingsoperatie heeft het gevaar in zich dat het nog wel eens vijftien, twintig jaar kan duren. Dat is geen goede boodschap. En ook de schade-afhandeling loopt niet zoals het moet. Ik hoop dat het nog zal bijtrekken in de richting zoals het bedoeld is: ruimhartig en met de menselijke maat.’

De afgelopen jaren hamert de GBB op een andere overheidsstructuur. ‘Dat vinden wij heel slecht. Het is veel te ingewikkeld georganiseerd. Wij zijn altijd voor een veel grotere en centrale rol geweest van de NCG. Maar met mandaat, voldoende middelen en doorzettingsmacht. Eigenlijk zoals het bedoeld was, dan waren we een stuk verder opgeschoten’, verzucht Van der Knoop.

Maar hij vertelt ook met een glinstering in zijn ogen over het moment dat de gaskraan werd dichtgedraaid. Een delegatie van de GBB is uitgenodigd door de NOS om in een café te kijken naar een persconferentie zodat hun reactie kan worden vastgelegd. ‘We wisten niet waar het over ging, maar we hadden het vermoeden de gaskraan verder dicht zou gaan.’

Tien minuten van tevoren krijgt Van der Knoop een telefoontje. ‘Het was iemand uit Den Haag, en die zei: Binnen een paar jaar is de kraan dicht, honderd procent. Toen werd ik wel even emotioneel. Maar dat was natuurlijk weg toen de persconferentie kwam, toen wist ik het al.’ De camera’s van de NOS missen het moment.

Het dichtdraaien van de gaskraan is het grootste succes van de GBB, vindt Van der Knoop. ‘Gaswinning is de oorzaak van alle problemen. Als je dat weet te stoppen - en dat deden niet alleen wij, maar heel veel andere partijen in de regio - ben je geslaagd. Het is iets waar je jaren voor geknokt hebt. We hadden het gevoel dat we iets binnen hadden gehaald wat onbereikbaar leek.'

Een ander groot succes noemt Van der Knoop ‘het eruit fietsen van de NAM’. ‘Als mensen het niet eens waren met de NAM moesten ze civiele rechtszaken voeren. Dat kun je mensen niet aandoen, dat duurt jaren en jaren. Nu gaat dat veel sneller via de bestuursrechter. De overheid heeft die verantwoordelijkheid genomen en dat is al een hele vooruitgang.’ Om met gevoel voor understatement toe te voegen: ‘Maar het loopt nog niet ideaal.’

Komt het nog wel goed met Groningen? Van der Knoop kijkt voor zich uit en peinst. 'Nou, dat weet ik niet. Dat weet ik niet...' Toch richt hij zich een laatste keer tot bestuurders en politici. ‘Maak nou eens écht werk van het centraal stellen van bewoners. Dat is cruciaal, zij hebben hier niet om gevraagd.’

In plaats daarvan is de versterkingsoperatie geworden tot een boekhoudkundig probleem. ‘Kostendeskundigen van de NCG bepalen eigenlijk de snelheid van de operatie en dat wordt op een kruideniers-achtige manier gedaan. Met als achterliggende reden de aansprakelijkheid van de NAM. Zij betalen alleen wat nodig is voor de veiligheid. Dat zorgt voor de vertraging.’

‘Als je snelheid wil, moet je op een ruimhartige manier de bewoners ten dienste zijn’, zegt Van der Knoop. ‘Beleidsmakers zeggen dan: als we met alle bewoners een half jaar om tafel moeten om te overleggen wat er moet gebeuren, dan zijn we nog veel meer tijd kwijt. Maar daar ben ik het niet mee eens. Het versnelt juist, als je het echt ruimhartig doet.’

Het is een somber beeld dat Van der Knoop schetst. ‘We zijn te ver weg voor Den Haag en er is weinig economisch belang van Groningen voor Nederland, helemaal nu de gaskraan dicht gaat. Zo is het gewoon. Je moet er aan blijven trekken. Nu is het moment om dat te corrigeren en daarom zijn partijen als de GBB nodig!’

Zijn vrouw Mijntje komt binnen. ‘Heeft hij jullie wel een beetje verzorgd?’, vraagt ze wijzend naar de koffiekan. Van der Knoop glimlacht en kijkt door de ramen naar de geitenhokken. Die moet hij schoonmaken. ‘Mijntje is bang voor spinnen.’