Onderscheid tussen mensen met en zonder vaccin? 'Jouw keuzes hebben gevolgen voor anderen'

Iemand krijgt een polsbandje om voor toegang tot de horeca
Iemand krijgt een polsbandje om voor toegang tot de horeca © ANP
Het kabinet denkt na over specifieke maatregelen om mensen zonder coronavaccin te beschermen. Maar mag dat eigenlijk wel van de wet? En is het ethisch verantwoord om onderscheid te maken tussen mensen met en zonder een vaccin?
We leggen het voor aan filosoof Ronald Hünneman en rechtsgeleerde Jan Brouwer.
De besmettingscijfers lopen op in het land, ook het aantal mensen op de intensive cares groeit. Van de coronapatiënten op de ic's is het merendeel niet gevaccineerd. Reden voor het kabinet om aan het OMT een advies te vragen over nieuwe coronamaatregelen. Geen maatregelen tégen ongevaccineerden, zegt minister Hugo de Jonge, maar juist om deze groep 'te beschermen tegen ic-opname'.
Ronald Hünneman was woensdagavond te gast in Noord Vandaag:
Filosoof Hunneman over maatregelen voor niet-gevaccineerden

Alcohol in het verkeer accepteren we ook niet

Is het in de huidige coronacrisis ethisch om je niet te laten vaccineren? Volgens filosoof Ronald Hünneman uit Haren ben je verantwoordelijk voor de gevolgen die jouw keuzes hebben voor anderen. Hij maakt daarbij een vergelijking met mensen die met een glaasje te veel op achter het stuur kruipen.
‘Niemand verbiedt het drinken van alcohol, daar ben je vrij in. Maar met alcohol op achter het stuur is de kans groter dat je ongelukken maakt. Dat willen we niet. Daarom word je in die situatie beperkt: je mag wel op de stoep lopen, maar niet in de auto de straat op.'
Dat mensen die niet hebben gedronken ook ongelukken kunnen veroorzaken, doet er volgens Hünneman in dit geval niet toe. 'Het gaat om het verhoogde risico.'
Elke keuze die je in het leven maakt kan beperkingen met zich meebrengen
Ronald Hünneman - filosoof
Kortom, zegt Hünneman, hoewel het je vrij staat om alcohol te drinken, beslissen we als maatschappij of je mag deelnemen aan het verkeer. Zo is het volgens hem ook met vaccineren.
'Ongevaccineerd is het risico groter dat je iemand besmet dan gevaccineerd. Daarom is het prima te verdedigen dat ongevaccineerde mensen worden beperkt in de mogelijkheden waarmee ze deelnemen aan het maatschappelijk verkeer. Heel bijzonder is dat niet. Elke keuze die je in het leven maakt kan beperkingen met zich meebrengen.'
Jan Brouwer
Jan Brouwer © RTV Noord

Het vaccin als verzekering

De vergelijking met autorijden is wat betreft Jan Brouwer, hoogleraar Recht & Samenleving aan de Rijksuniversiteit Groningen, ook van toepassing op de juridische kant van de zaak.
'In het autoverkeer geldt vanuit de overheid de verplichting dat je je verzekert voor schade die je aan derden toebrengt', zegt Brouwer. 'Dat is niet je intentie, maar de kans dat het gebeurt is niet denkbeeldig. Zo is het met het coronavirus ook. Wil je volwaardig deelnemen aan de samenleving, dan moet je ervan verzekerd zijn dat de kans op verspreiding van het virus zo gering is als enigszins mogelijk. Die verzekering is het vaccin.'

'Regering heeft veel mogelijkheden, maar moet Kamer meekrijgen'

Heel Nederland verplichten om een coronaprik te nemen, zal niet gebeuren. Maar de regering kan volgens Brouwer wel verregaande maatregelen nemen om de coronacrisis te bestrijden. 'Een wijziging van de Wet publieke gezondheid zal hiervoor wel noodzakelijk zijn. Dit betekent dat de Tweede- en Eerste Kamer moeten instemmen met de voorstellen van de regering.'
Zo behoort ook een coronapas voor personeel van bedrijven en beroepen tot de mogelijkheden. Is dat niet discriminerend? Volgens de rechter niet, vertelt Brouwer.
Bij hele verregaande wetgeving is er altijd nog het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, dat toetst of de wetgeving echt noodzakelijk is
Jan Brouwer - rechtsgeleerde
'Van discriminatie is sprake als je gelijke gevallen ongelijk behandelt zonder legitiem doel. Maar een zodanige situatie is niet aan de orde. Niet alleen zijn ongevaccineerden veel vatbaarder voor het virus en lopen zij daarmee een aanmerkelijk grotere kans op ziekenhuisopname, ook is de kans op verspreiding van het virus veel hoger. Dat zijn dus geen gelijke gevallen, aldus de rechter.'
Toch twijfelt hij er niet aan dat de nieuwe maatregelen bij de rechter aangevochten worden. 'Dat verwacht ik zeker. En bij hele verregaande wetgeving is er altijd nog het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Dat toetst of de wetgeving echt noodzakelijk is.' Ook zo'n procedure acht Brouwer niet ondenkbaar. 'Dat is dan de proef op de som.'

Aanspreken op gevolgen van je keuze

Terug naar de ethische kant van de zaak. Want rekening houden met de gevolgen van jouw keuzes voor anderen, is waar het ook volgens filosoof Ronald Hünneman in beginsel om draait.
‘Als jij je als individu aansprakelijk gaat voelen voor het besmetten van anderen, dan pas maak je een ethische afweging. Ik ga ervan uit dat ieder mens keuzes maakt met de beste bedoelingen. Maar dat betekent niet dat je niet aangesproken kan worden op de gevolgen van die keuzes. Het coronavirus een grotere mogelijkheid bieden om bij een ander binnen te dringen lijkt mij een grove schending van de lichamelijke integriteit van die ander.'

Geld speelt ook een rol

Rechtsgeleerde Jan Brouwer voegt daar aan toe dat het ethische aspect tot op zekere hoogte ook een economisch aspect kan zijn.
'Kijk bijvoorbeeld naar hoeveel geld alle ongevallen met elektrische fietsen aan zorg kost. Daar zit een helmplicht aan te komen, omdat je daarmee de maatschappij ook beschermt. En ook in de coronacrisis kunnen we ons niet alles veroorloven.'

Zelfde discussie speelde rond aids

Ethische discussies over medische thema's zijn uiteraard niet nieuw. Die bestonden volgens Hünneman in het verleden ook rond aids.
'Toen was de vraag: als je niet zeker weet dat je geen aids hebt, mag je dan seks hebben met een ander? Veel mensen vonden van niet. Eenzelfde vorm van argumentatie zou je nu ook kunnen opvoeren rond coronavaccinaties.'

Prima te verdedigen, tot het over gevaar voor anderen gaat

Zelf kan Hünneman vele redenen noemen om jezelf niet te laten vaccineren, redenen die hijzelf ook prima zou kunnen verdedigen. In een gesprek met een vriend, nam hij het op zich het standpunt te verdedigen van iemand die zich niet wil laten inenten. Ze spraken vooraf twee beperkingen af: Hünneman mocht de wetenschap niet aan de kant schuiven en er geen complottheorieën bij halen. 'Om uitzichtloze wappie-discussies te voorkomen.'
'Zelfs met die beperkingen kon ik de keuze om mij niet te laten vaccineren nog steeds met verve verdedigen. Maar uiteindelijk verloor ik de discussie, omdat ik moest toegeven dat ik in een maatschappij ook verantwoordelijk ben voor de gevolgen van mijn keuzes voor anderen.'
'Als iemand met alcohol op achter het stuur kruipt en mijn vader van 80 jaar doodrijdt, dan ben ik net zo kwaad als wanneer een ongevaccineerde zorgmedewerker mijn vader met corona besmet waardoor hij komt te overlijden. Als je dat tot je door laat dringen, dan is het maken van onderscheid tussen gevaccineerde en ongevaccineerde mensen helemaal niet zo ingewikkeld meer.'