Energiearmoede: Noordoost-Groningen staat al in de kou, hoog risico in stadswijken

Wie geen vast energiecontract heeft of een contract had lopen bij een inmiddels failliete energieleverancier, kan een flinke stijging van de maandelijkse energielasten zien. Uit onze enquête blijkt dat Groningers soms tientjes, soms 100 euro, maar soms ook meer dan 200 euro per maand méér kwijt zijn aan energie.

Maar energiearmoede gaat niet zomaar om een (tijdelijke) verhoging van energiekosten.

Energiearmoede is een optelsom van een laag inkomen, hoge energiekosten én een woning met lage energiekwaliteit. Hoe ouder de woning is en hoe slechter die is geïsoleerd, hoe lager de energiekwaliteit. Er zal dan immers meer gestookt moeten worden dan in eenzelfde type woning die nieuwer is en beter geïsoleerd.

Dat samen maakt energiearmoede. Het komt met name in Noordoost-Groningen veel voor. Pekela, Oldambt, Westerwolde en de voormalig gemeente Delfzijl horen tot de twintig meest energiearme gemeenten van Nederland. In deze gemeenten heeft meer dan vijf procent van de huishoudens te maken met energiearmoede.

Ook in Stadskanaal, Veendam, Midden-Groningen, Het Hogeland en voormalig gemeente Appingedam komt energiearmoede voor.

‘Energiearmoede is in feite niets anders dan een vorm van armoede. Die is onderdeel van een heel patroon, want armoede bestaat uit een combinatie van factoren’, legt Christian Zuidema, energieplanoloog van de Rijksuniversiteit Groningen uit.

In heel Nederland hebben volgens het TNO-rapport ongeveer een half miljoen huishoudens te maken met energiearmoede, op een totaal van 8 miljoen.

TNO-onderzoeker Peter Mulder: ‘Er is bij ons rapport niet alleen naar de betaalbaarheid van de energierekeningen gekeken, ook de kwaliteit van de woning en in hoeverre de bewoners financieel in staat zijn deze te verduurzamen, is in het onderzoek meegenomen.’

‘De combinatie van een laag inkomen en wonen in een slecht geïsoleerd huis komt relatief veel voor in Noordoost-Groningen, van oudsher een minder stedelijk gebied. Sowieso is dit deel van Nederland nooit het rijkste deel geweest, dat is zeker niet iets van gisteren of vandaag. Daarnaast heb je op het platteland relatief meer grotere woningen waarbij het energieverbruik hoger is dan bijvoorbeeld in een flatwoning in een stad’, legt Mulder uit.

‘Je zou kunnen zeggen dat Noordoost-Groningen letterlijk in de kou staat door een bijzondere samenloop van omstandigheden’, doelt Mulder op inkomensarmoede, de relatief slechte staat van woningen en het jarenlang winnen van goedkoop gas, waar juist het overgrote deel van Nederland jarenlang van geprofiteerd heeft. ‘Nu het gastijdperk ten einde loopt geeft dit een extra emotionele dimensie. In de Randstad is de woningvoorraad verbeterd en is er meer aan stadsvernieuwing gedaan.’

Doordat de energiekosten de afgelopen maanden een stuk hoger zijn geworden, vrezen Mulder en Zuidema een stijging van het aantal huishoudens dat risico loopt op energiearmoede. Die laatste benadrukt: ‘In bepaalde wijken in de stad Groningen loopt zelfs 1 op de 5 inwoners risico. Je kunt er van uitgaan dat de toenemende energieprijzen op korte termijn voor verergering van energiearmoede zorgen.’

Dat laatste verwacht ook een kwart van de Groningers, blijkt uit een rapport van het Sociaal Planbureau Groningen (SGP).

Volgens SGP ervaart vier op de tien Groningers hun energierekening als hoog, en merken velen dat ze het financieel niet kunnen opbrengen om te investeren in duurzame energiemaatregelen.

Onderzoeker Heike Delfmann van het SGP zegt over deze groep dat ze ‘de middelen ook niet hebben om in de duurzaamheid van hun woning te investeren, waardoor hun energierekening ook in de toekomst hoog zal blijven. Hierdoor groeit het verschil tussen arm en rijk. Een onwenselijke ontwikkeling.’

‘Laat duidelijk zijn dat het een groot probleem is als je in energiearmoede leeft’, vult Mulder aan. ‘Maar het moet op te lossen zijn, want we hebben in dit land volgens mij voor hetere vuren gestaan. Het is niet zozeer dat we de oplossing opnieuw moeten uitvinden, want het isoleren van woningen is geen nieuwe uitvinding: de technologie is er. De vraag is meer: hoe rollen we dat zo snel mogelijk en zo slim mogelijk uit? En vooral: wie betaalt het?’

De TNO-onderzoeker is van mening dat huizen verduurzamen dé oplossing is. ‘Bijna de helft van de huishoudens in Nederland woont in een slecht of matig geïsoleerd huis, maar kan daar niet zelf iets aan doen. Dit zijn twee groepen: huurders, die afhankelijk zijn van verhuurders. En woningeigenaren die in slecht geïsoleerde huizen wonen en niet het geld hebben om daarin te investeren. Als de energieprijzen blijven stijgen zal een deel van de huishoudens uit deze groep alsnog betalingsproblemen krijgen. Door met gericht beleid juist nu meer huizen te verduurzamen, kunnen we dat voorkomen.’

Zuidema noemt de energietransitie een maatschappelijke verantwoordelijkheid. ‘Kijk, ik vind het raar dat ik in een woning woon met zonnepanelen op het dak en dus geen elektriciteitsbelasting hoef te betalen, terwijl diegene die geen zonnepanelen kan betalen, wél belasting moet afstaan. Energie is een basisbehoefte voor iedereen. We kunnen niet meer zonder. De vraag over energietransitie is een maatschappelijk-sociaal vraagstuk en die erkenning is te laat. Deze problematiek had je moeten zien aankomen. Het is nu urgent door de hoge energieprijzen, maar in algemeenheid was dit patroon al langer gaande’, aldus Zuidema.

Die mening is ook toebedeeld aan Martien Visser, lector energietransitie aan de Hanze Hogeschool. 'De regering zou er goed aan doen om zich te richten op middellange termijn investeringen in de energiekwaliteit van onze woningen. In het bijzonder zou de overheid zich daarbij moeten richten op de vier miljoen huishoudens die niet bij machte zijn hun huis te isoleren. Zij worden via hoge prijzen wel voortdurend gestimuleerd om hun huis te isoleren, maar raken gefrustreerd omdat ze er niet op kunnen reageren.'

Volgens Visser zit de overheid niet stil: de verhuurdersheffing wordt verlaagd, er komt een subsidie voor hybride warmtepompen en minister Ollongren kondigde afgelopen maand een nationaal isolatieprogramma aan van 514 miljoen euro. 'Desalniettemin is het de vraag of dit écht zoden aan de dijk zal zetten. De bedragen zijn beperkt en wat betreft de maatregelen voor huurwoningen gaat het vooral om woningcorporaties en lijken particuliere verhuurders te worden vergeten.'

Visser denkt dat het alternatief voor prijsprikkels en subsidies verdere regelgeving is. 'Het is daarbij van belang dat de regels invloed hebben op partijen die het energieverbruik van woningen kunnen beïnvloeden, zodat ze zich gaan inzetten om die woningen te isoleren. Dat zal niet al deze winter zijn, maar wellicht wel voordat een volgende prijspiek in de gasprijzen zich voordoet.'

Volgens de lector energietransitie zou gedacht kunnen worden aan een verbod op termijn om woningen met een slecht energielabel te verhuren. 'Op korte termijn zou de huur van woningen met energielabel F of G per jaar X procent omlaag kunnen, terwijl de huur van woningen met energielabel D of E niet meer verhoogd mag worden. Een alternatief is dat de verhuurder van slecht geïsoleerde woningen een deel, bijvoorbeeld 50 procent, van de belasting op aardgas voor zijn rekening neemt.'

'De insteek zou moeten zijn: in 2025 bestaan er in Nederland geen woningen meer met energielabel F of G, en in 2030 niet meer met energielabel D of E. Een mooie taak voor de gemeenten om op te nemen in hun warmteplannen', besluit Visser.