Klassieker van Bach zorgt ook in coronatijd voor ontroering

Een muziekstuk dat traditiegetrouw rond de kerstdagen wordt uitgevoerd is het Weihnachtsoratorium van de Duitse componist Johann Sebastian Bach. De avondconcerten van het stuk in De Oosterpoort en de Martinikerk in Stad werden al een paar weken geleden geschrapt. En afgelopen weekend moesten ook de middagconcerten van Bachs klassieker in de Der Aa-kerk in Groningen en in de Nicolaïkerk in Appingedam op de valreep worden afgelast.

Het Luthers Bach Ensemble uit Groningen had de concerten in Stad en Appingedam vervroegd naar 15.00 uur. Maar een coronageval binnen het ensemble en de harde lockdown gooien roet in het eten. Artistiek leider Tymen Jan Bronda baalt des te meer, omdat muziek in zijn ogen juist in deze periode van belang is.

‘Buiten is het koud en kil, terwijl muziek geborgenheid en warmte geeft in een warme kerk of concertzaal. Dan luister je naar de prachtige harmonieuze klanken, zoals het Weihnachtsoratorium’, zegt Bronda.

[Infobox:Waar gaat het Weihnachtsoratorium van Bach over?
Een oratorium is een compositie voor koor en solisten met instrumentale begeleiding. De zangers vertellen een (vaak geestelijk) verhaal zonder dat er wordt geacteerd. Het Weihnachtsoratorium is gecomponeerd in 1734 en omvat zes delen (ofwel cantates: een kort, vaak religieus werk voor koor en/of solisten met instrumentale begeleiding).
De geboorte van Jezus, de aankondiging aan de herders en de aanbidding van de herders worden bezongen in de eerste drie delen. Het vierde deel gaat over de naamgeving van Jezus en de laatste twee delen beschrijven de reis en aanbidding van de Drie Wijzen.
Bach heeft de zes delen van het Weihnachtsoratorium speciaal gecomponeerd voor de kerkdiensten tussen Eerste Kerstdag en Driekoningen en in die tijd van het jaar wordt het Weihnachtsoratorium ook nu nog steeds uitgevoerd.]

Wat maakt het Weihnachtsoratorium voor Bronda zo bijzonder? ‘Het kerstverhaal is heel aansprekend. Het mooie van Bach is dat de instrumentale koormuziek zo goed gecomponeerd is dat het eigenlijk nooit verveelt. Het is steengoede muziek: het zit ritmisch en melodisch goed in elkaar. De teksten zijn ook heel erg gericht op een bekend onderwerp en daardoor is het Weihnachtsoratorium makkelijker dan bijvoorbeeld de Matthäus-Passion. Die is veel moeilijker en dieper. Het Weihnachtsoratorium is feestelijker, iets minder diepgaand en daardoor toegankelijker.’

Bronda wijst op het eerste deel van het stuk, als het koor ‘Jauchzet, frohlocket, auf preiset die Tage' (Juich en jubel, prijs de dag) zingt, begeleid door trompetgeschal en statige paukenslagen. ‘Heel bijzonder, die pauken en drie trompetten. Dat is echt feestelijk en dat gebeurt lang niet in al zijn muziek.’

Ook Jan Wilschut, concertcommissaris van Toonkunstkoor Bekker uit Stad, is nog steeds onder de indruk van het Weihnachtsoratorium. Het koor, opgericht in 1877, zou het stuk komende dinsdag uitvoeren met orkest The Northern Concert in de Martinikerk. Maar de lockdown gooit roet in het eten.

‘Daar balen we heel erg van. Vorig jaar zouden we de Hohe Messe doen van Bach, maar ook die ging niet door vanwege corona. Dat stuk kregen we dit jaar niet op tijd ingestudeerd. Vlak voor de aanscherping van de coronamaatregelen kozen we voor het Weihnachtsoratorium. Heel jammer dat het weer niet doorgaat, want het koor was het stuk wekelijks aan het studeren. In het zicht van de haven moesten we er weer mee stoppen.’

Wilschut praat bevlogen over Bach en het Weihnachtsoratorium. ‘Bach steekt met kop en schouders boven de andere componisten uit. Hij weet mensen op een magische manier te ontroeren. De feestelijke kerstsfeer – Jezus is geboren – weet hij op fantastische wijze te vertolken. Ik denk dat het de muziek en de melodieën zijn die ontroeren in combinatie met de sfeer van de dagen.’

De concertcommissaris uit Garnwerd heeft het stuk ontelbare keren gehoord en zelf gezongen. Het Weihnachtsoratorium ontroert hem nog steeds.

‘Zeker toen we het voor het eerst na de strenge coronamaatregelen repeteerden. Het was geweldig stimulerend omdat je een hele poos niet hebt kunnen zingen met het koor. En als je dan middenin het koor staat, met allemaal zangers om je heen, dan is het één organisch geheel en heb je het gevoel dat je ineens wordt opgetild uit de werkelijkheid. Geweldig, vooral het openingsdeel: alle remmen gaan los, het is feest, Jezus is geboren! Die beleving is toch anders tijdens repetities via zoom.’

Zowel Bronda als Wilschut vinden de Nicolaïkerk in Appingedam de meest geschikte Groningse kerk om het Weihnachtsoratorium uit te voeren. ‘We hadden dit stuk al eens eerder uitgevoerd in die kerk. Je hebt daar bij uitstek een geweldige ambiance om te zingen, fantastische akoestiek en daar hangt een heel speciale sfeer’, vindt Wilschut.

Bronda: ‘Kerst is sowieso een van de grote feesten uit de kerk. Ons streven is om dit stuk op te voeren in voornamelijk mooie, oude historische kerken. De Nicolaïkerk is geweldig. Zondagmiddag zouden er 200 mensen aanwezig zijn. Normaal zit je met 600 man, heel bijzonder.’

Naast de kerk in Appingedam voert Bronda dit stuk graag uit in de Der Aa-kerk in Stad. ‘Heel bijzonder, het gebouw is van voor tot achter open en dat geeft dus een mooie nagalm. Het is qua akoestiek ook een heel bijzondere kerk; een intieme kerk. Ik hou ervan om deze muziek in oude kerken uit te voeren, omdat dat in Bachs tijd ook gebeurde. Dat geeft toch een eigener gevoel, muziek die voor de ruimte geschreven is.’

Bronda en zijn Luthers Bach Ensemble zouden een deel van het Weihnachtsoratorium zaterdagmiddag in Groningen nog net voor de harde lockdown kunnen uitvoeren. Maar een coronageval binnen het ensemble zette daar een streep door. 'Een ontzettende domper'.

Volgens Bronda is het risico op besmettingen relatief groot in koren en orkesten. ‘Repetities doen we daarom op anderhalve meter, maar dat is eigenlijk te veel afstand. Ook dragen alle musici mondkapjes, alleen tijdens het zingen gaat-ie af. De coronasituatie geeft toch een bepaalde onrust.'

Tot slot geven beide musici een tip voor mensen die onbekend zijn met het werk van Bach. ‘Mensen die niet zo erg thuis zijn in de klassieke muziek hebben de neiging om te denken dat zulke stukken heel zwaar en ingewikkeld zijn. Ik zou zeggen: probeer dat allemaal los te laten en ga gewoon luisteren naar het openingskoor in het Weihnachtsoratorium. Realiseer je waar het om gaat en let verder misschien niet eens meer zo heel erg op de tekst. Aarzel niet langer en geniet, want het is feest! Zeker in deze tijd zullen veel mensen er door geraakt worden. Het is sublieme kerstmuziek’, aldus Wilschut.

‘De live-ervaring is buitengewoon. Je kunt daar door geraakt worden, zeker het eerste deel met die paukenslagen. Thuis door de speakers is dat toch iets minder. En klassieke muziek leren luisteren is hetzelfde als een taal leren: dat lukt ook niet in een jaar. Mijn tip is veel dingen beluisteren en als je je erin wilt verdiepen is er genoeg achtergrondinformatie te vinden', vult Bronda aan.

Of ze deze dagen zelf nog naar het Weihnachtsoratorium luisteren? ‘Ja zeker, niet alleen thuis, maar ook in de auto luister ik naar allerlei verschillende uitvoeringen. Je kunt er nog steeds heerlijk in opgaan’, zegt Wilschut.

Voor Bronda, die dit weekend het vijfde deel van het stuk zou uitvoeren, geldt dat niet. ‘Ik heb het Weihnachtsoratorium vijftien jaar geleden helemaal grijsgedraaid thuis. Nu ben ik blij als ik een ochtend rust heb. Muziek kan je namelijk helemaal gaan beheersen, dus ik moet het ook loslaten.’