Toezichthouder kritisch op tempo versterking: ‘Ik zie niet hoe dit in 2028 klaar is’

Theodor Kockelkoren van Staatstoezicht op de Mijnen
Theodor Kockelkoren van Staatstoezicht op de Mijnen © SodM
Alle positieve berichten vanuit het Rijk ten spijt: als het gaat zoals het nu gaat, dan is het onmogelijk om de versterkingsoperatie in het aardbevingsgebied voor 2028 af te ronden. Inspecteur-generaal Theodor Kockelkoren van het Staatstoezicht op de Mijnen: ‘Ik zie het niet.’
In een uitgebreid gesprek blikken we met de baas van het SodM terug op het afgelopen jaar. Een jaar met meer zware aardbevingen dan verwacht. ‘Dat heeft mij wel verrast.’ En opnieuw een jaar waarin de versterkingsoperatie niet op tempo is gekomen.

Resultaat is onvoldoende

Van de ernst van de situatie in Groningen hoef je Kockelkoren niet te overtuigen. En ja, hij ziet heus wel iets van vooruitgang: daar wordt door veel mensen hard aan gewerkt. Dat wil Kockelkoren niet miskennen, benadrukt hij. Maar onderaan de streep blijft het resultaat onvoldoende.
Het enige wat spreekt, is zorgen dat je resultaten boekt
Inspecteur-generaal Theodor Kockelkoren (SodM)
Bij de Nationaal Coördinator Groningen - die verantwoordelijk is voor de versterking - wordt rekening gehouden met 13.000 adressen waar daadwerkelijk bouwkundig moet worden versterkt. ‘Ik kijk dan naar de snelheid die tot dusver bereikt wordt’, legt Kockelkoren uit. ‘Nou, dat is niet meer dan 500 daadwerkelijk versterkte adressen per jaar. Daarmee ga je 2028 bij verre niet halen. Dus dat tempo moet echt fors omhoog.’
Wat er nodig is om hem te overtuigen van het feit dat 2028 wel realistisch is? Resultaat. ‘Het enige wat spreekt, is zorgen dat je resultaten boekt. Dat je niet 300 of 400 adressen per jaar versterkt, maar dat het er 1000, 1500 of misschien wel 2000 worden. Want alleen bij dat soort aantallen maak je een realistische kans dat 2028 inderdaad gehaald wordt.’

Kracht van herhaling?

Al jaren vraagt het Staatstoezicht op de Mijnen om een crisisaanpak voor Groningen. Net als de Nationale ombudsman overigens. Maar beiden vinden geen gehoor bij het Rijk. Toch blijft Kockelkoren zichzelf herhalen. ‘Ik vraag daar nog steeds om.’ Hij heeft de stellige overtuiging dat alleen een crisisaanpak de problemen sneller kan oplossen en Groningen sneller veilig kan maken.
De versnellingsaanpak heeft niet, of in ieder geval niet voldoende, tot versnelling geleid
Inspecteur-generaal Theodor Kockelkoren (SodM)
‘Er wordt door heel veel partijen sturing gegeven en er is nu niet één partij die de knopen kan doorhakken’, zegt hij. ‘Als 2028 de doelstelling is, dan moet je terug redeneren wat er nodig is om die doelstelling te halen en vervolgens ook alles organiseren wat er nodig is om dat mogelijk te maken. Maar op het moment dat een groot aantal partijen in een soort van consensusmodel zo’n ingewikkelde operatie wil aansturen, dan denk ik dat het vragen is om een traag proces.’
De reden dat Kockelkoren geen gehoor vindt bij het kabinet, is omdat men nog altijd in de overtuiging is dat ze de snelheid er wel in kunnen krijgen op de huidige manier. De inspecteur-generaal van het SodM ziet daar echter geen bewijs van. ‘Men probeert sinds 2019 de versterkingsoperatie te versnellen, maar die versnellingsaanpak heeft niet, of in ieder geval niet voldoende, tot versnelling geleid.’
Wellicht is dit een goed moment om opnieuw na te denken of we doorgaan met de aanpak tot dusver
Inspecteur-generaal Theodor Kockelkoren (SodM)

Kritisch in de spiegel kijken

Met de start van een nieuw kabinet is de gelegenheid daar om alsnog gehoor te geven aan de oproep van de toezichthouder. ‘We krijgen een nieuwe regering en een nieuw bewindspersoon. Wellicht is dit een goed moment om opnieuw na te denken of we doorgaan met de aanpak tot dusver. Hebben we nou echt een gefundeerd geloof dat we die versterking in 2028 gaan realiseren? Dit is een heel logisch moment om opnieuw kritisch in de spiegel te kijken.’
'De snelheid van de versterkingsoperatie gaat niet goed'
Kritisch in de spiegel kijken is in het belang van Groningen en de inwoners, vindt Kockelkoren. Hij ziet mensen letterlijk ziek worden van de stress en onzekerheid. 'Ik denk dat de gezondheidsschade op dit moment een minstens even belangrijk facet is van de veiligheid die in het geding is, naast de risico's van de aardbevingen. Ik vind het echt schrijnend dat we nog altijd in deze situatie zitten.'

Slachtoffer van de overheid

Het roept de vraag op in hoeverre inwoners van Groningen de laatste jaren wellicht minder slachtoffer zijn geworden van specifiek aardbevingen, maar steeds meer van het overheidsfalen rondom de aanpak van de gevolgen van die aardbevingen.
Er ontstaat ook dreiging als gevolg van de manier waarop de overheid de versterking aanpakt
Inspecteur-generaal Theodor Kockelkoren (SodM)
‘Ik begrijp die vraag’, zegt Kockelkoren. Hij wil de aardbevingsdreiging nadrukkelijk niet bagatelliseren, want aardbevingen zijn er nog altijd en ze blijven ook nog wel een tijdje. 'Dat hebben we de afgelopen maanden wel gezien met de aantallen aardbevingen en ook die van 3.2 bij Garrelsweer, maar het klopt dat naast de dreiging van de aardbeving ook risico's en dreiging ontstaan als gevolg van de manier waarop de overheid de versterking aanpakt.'
Toch heeft de overheid wel een belangrijke stap gezet door de gaswinning in Groningen te beëindigen, zegt Kockelkoren. 'Ik denk dat dat een stap vooruit is, maar tegelijkertijd is er het falen van het niet gerealiseerd krijgen van de versterking. Dat is een treurige conclusie.'

Aantal bevingen is verontrustend

De hoeveelheid aardbevingen van de laatste maanden en ook de kracht daarvan heeft Kockelkoren verrast. Voor het afgelopen gasjaar (oktober 2020 tot september 2021) zijn door de seismologische modellen zeven bevingen van minimaal 1.5 op de schaal van Richter voorspeld. Het werden er tien.
Voor het huidige gasjaar - begonnen op 1 oktober 2021 - zijn zes bevingen voorspeld met een magnitude van minimaal 1.5. Maar dat dat aantal is in oktober en november al bereikt, met nog tien maanden te gaan.
'Verontrustend dat we bovengemiddeld veel bevingen zien'
Kockelkoren noemt dat gegeven niet alleen verrassend, maar ook verontrustend. Hij heeft de minister daarom geadviseerd om de modellen opnieuw te laten onderzoeken. 'Want het is belangrijk dat we op een goede manier de aardbevingen kunnen voorspellen.'

Andere reden voor bevingen

Een belangrijke reden voor het aanpassen van die modellen, is het feit dat de gaswinning van dit moment geen dominante factor meer is in het veroorzaken van aardbevingen. De bevingen van nu worden met name veroorzaakt door drukverschillen die zich door de jaren heen hebben ontwikkeld.
'Het proces van drukvereffening is op dit moment bij verre het belangrijkste proces dat ervoor zorgt dat bij breuken in de ondiepe ondergrond spanning ontstaat, wat uiteindelijk doorwerkt in een aardbeving. Dat is echt anders dan een aantal jaren geleden.'
We kunnen er geen concreet jaartal aan koppelen, maar bevingen gaan nog tientallen jaren blijven
Inspecteur-generaal Theodor Kockelkoren (SodM)

Nog lang niet van verlost

Feit is wel dat die drukvereffening nog jaren door blijft gaan. Van aardbevingen zijn we dus ook nog lang niet verlost. Hoe lang precies is niet te zeggen, vertelt Kockelkoren. ‘We kunnen daar geen concreet jaartal aan koppelen, maar het gaat nog tientallen jaren duren.’
‘Hoe lang dat precies is, is heel moeilijk te zeggen. Dus dat moeten we ook niet doen. Dan geven we valse verwachtingen en valse hoop. Maar het zal eerder in de richting van dertig jaar zijn dan van tachtig jaar.’

Zoveelste jaar van de uitvoering?

Richting het einde van een jaar wordt er altijd vooruitgekeken naar de volgende jaar. In Groningen klinken dan doorgaans termen als ‘het jaar van de uitvoering’, ‘de aannemersbusjes moeten gaan rijden’ en ‘dit jaar gaat het echt gebeuren’, maar de praktijk is weerbarstiger. De toezichthouder is dan ook niet bepaald vrolijk gestemd als het gaat om 2022.
'Of ik optimistisch ben over 2022? Op dit moment niet’
‘Het is misschien wel net als met het weer: de beste voorspelling van het weer van morgen is het weer van vandaag’, zegt Kockelkoren. ‘Ik kan heel goed begrijpen dat een bewoner denkt: de NCG heeft vorig jaar een paar honderd huizen daadwerkelijk versterkt, dat zal komend jaar ook wel gebeuren. Of ik optimistisch ben? Op dit moment niet.’

Lessen leren

Het komende jaar wordt ook het jaar van de parlementaire enquête over de gaswinning. Het is het zwaarste onderzoeksinstrument van de Tweede Kamer. Ook Kockelkoren en zijn mensen hebben tal van documenten naar de enquêtecommissie gestuurd.
Hij hoopt dat het onderzoek van de enquêtecommissie iedereen in staat stelt om lessen te leren uit wat de gaswinning in Groningen allemaal teweeg heeft gebracht. ‘Ik denk dat dat heel belangrijk is voor het hier en nu, maar ook voor hoe we in de toekomst moeten omgaan met energiewinning in de ondergrond.’
Of de parlementaire enquête het in zich heeft om iets voor Groningers te veranderen? ‘Ik hoop het…’