‘Ik heb een dak boven mijn hoofd, maar het is niet mijn thuis’

Jan Zwerver (57) raakte alles kwijt en probeert zijn leven nu weer op te bouwen. Een verhaal over tegenslagen en daar weer bovenop proberen te komen.

Lopend over de Praediniussingel in de stad zingt hij luidkeels ‘Wij zullen doorgaan’ van Ramses Shaffy. Een vrouw aan de overkant van de straat kijkt waar die kreet vandaan komt. Het is Jan, die tijdens het gesprek continu verwijzingen maakt naar muziek of het werk van de Portugese dichteres Florbela Espanca.

Jan Zwerver heeft de muziek door zijn aderen stromen. Hij verdiende jarenlang zijn geld als musicus op internationale podia. Toen het leven hem nog toelachte. Na een scheiding verhuist hij naar Eelde en krijgt hij een nieuwe relatie. Maar als die relatie voor Jan zeer onverwacht strandt, gaat het bergafwaarts.

‘Dat heeft me helemaal down the drain gezogen’, blikt hij terug op die periode. ‘Ik kon niet meer componeren, zingen of spelen. Ik kon met de beste wil van de wereld niet eens meer voor een koor staan. Ik ging al janken bij een reclametune in de supermarkt.’

Jan belandt in die periode in een depressie. Dat heeft bijna een jaar geduurd. ‘Ik liet alles versloffen. Ik had een fuck the world-mentaliteit.’ De rekeningen die hij niet betaalt komen hem duur te staan. Hij wordt zijn huis uitgezet en staat op straat.

In de opvang waar hij dan terechtkomt wordt zijn depressie naar eigen zeggen niet erkend of serieus genomen. Het heeft bijna een jaar geduurd tot hij er zelf weer uitklom, vertelt Jan.

Jan besluit dat hij het anders gaat doen. Hij heeft een voorliefde voor de Portugese taal, trekt de stoute schoenen aan en vertrekt naar Lissabon. In Portugal doet hij relatief eenvoudig callcenterwerk. Het werk is misschien niet het allerleukste, maar hij is wel op de plek waar hij wil zijn. In Portugal ziet hij zijn toekomst.

‘Ik had een plan gemaakt met een vriend. We zouden een restaurant openen in Lissabon, vlakbij de rivier. We hadden een investeerder uit Engeland. De tekeningen had ik al laten maken. De vergunningen waren ingediend.’

En toen… kwam de coronacrisis.

‘Niemand had die impact kunnen voorzien’, vertelt hij. ‘In Portugal werd half maart 2020 al de noodtoestand uitgeroepen. Nou, dat is echt anders dan hier een lockdown hoor. Daar lopen mannen met mitrailleurs door de straat. Maar daardoor trok de investeerder zich terug. Mijn vriend verdween en ik werd ook nog geskimd (bankrekening geplunderd, red.). Hoe gek kun je het hebben?’

Hoeveel hij is kwijtgeraakt wil Jan liever niet zeggen. ‘Maar het was meer dan een bedrag met drie nullen.’ Hij bleef met bijna niets achter en leende geld van vrienden om toch in Lissabon te kunnen blijven. ‘Dat was ijdele hoop, want corona werd een inktvlek.’

'Achteraf mag je dat misschien naïef noemen en die schulden moet ik nog terugbetalen. Zeker is dat iets wat je schaamte kan noemen. Je beschaamt het vertrouwen van vrienden en maakt beloftes die je achteraf niet kon waarmaken. Hoe overtuigd je ook van jezelf was. Dat is de prijs die ik nu betaal. Dat is waarschijnlijk maar ook echt waar ik ‘s nachts het meeste last van heb.'

Via de ambassade en een katholieke stichting belandt hij in april 2020 weer in Nederland. Het vliegticket wordt voor hem betaald. Met niets meer dan twee koffers in zijn bezit, staat hij ergens die maand om middernacht weer in Groningen. Omdat de opvang dicht is, dwaalt hij de hele nacht door de stad. Met zijn twee koffers. Hij is dakloos.

De volgende dag kan hij wél terecht in de opvang. De afgelopen anderhalf jaar verhuist hij meerdere keren. Eerst van de opvang naar Hotel Schimmelpenninck Huys. De plek waar Jan nota bene ongeveer dertig jaar eerder nog zijn trouwfeest had. ‘Dit is een van de grappen van mijn leven, schijnbaar. Humor heb je nodig in het leven en zwarte humor heeft mijn voorkeur, dus misschien was dit wel een soort payback.’

Na drie maanden in het hotel verhuist hij opnieuw. Eerst naar The Student Hotel aan het Boterdiep en daarna naar de Van Heemskerkstraat. ‘De volgende grap is dat ik aan de Van Heemskerkstraat met mijn ex destijds mijn eerste woning heb gekocht. Hoe gek wil je het hebben?’

Nu heeft hij het beter voor elkaar. Sinds afgelopen zomer woont hij op de plek waar hij nu woont. Toch wil hij het liefst weg. ‘Ik ben bezig met solliciteren op een huis’, vertelt hij. ‘Het is in Groningen geen makkie als het om woningen gaat. Het enige voordeel is dat ik 55-plus ben en daar zijn meer woningen voor beschikbaar. Dus ik hoop komende zomer een eigen appartement en een baan te hebben.’

Formeel is Jan dakloos. ‘Dat is mijn status’, vertelt hij. Feitelijk is hij dat dus niet. ‘Want ik heb een dak boven mijn hoofd. Maar ik voel me wel thuisloos. Ik ben niet thuis. Dit is niet mijn huis.’

Hij leeft van de sociale dienst van de gemeente Groningen. Hij moet het doen met zijn weekgeld. Rondkomen lukt, maar wel krapjes. ‘Want ik wil ook sparen. En dat is moeilijk.’ En hij krijgt af en toe hulp van een stichting als Straatwijs, nota bene opgericht door zijn neef Siebe Zwerver.

Een organisatie als Straatwijs vindt hij van enorm groot belang. 'Niet omdat Siebe mijn neef is, maar omdat hij en zijn organisatie werkelijk het hele jaar door bezig zijn en op een zeer actieve manier om mensen aan de totale onderkant van de maatschappij hun leven een beetje meer glans te geven.'

Het stigma dat heerst als het gaat om daklozen stoort hem. 'Een dakloze is een junkie, een alcoholist of een crimineel. En psychisch is hij vast ook niet helemaal in orde.' Jan is de eerste om te erkennen dat deze mensen er ook zijn. ‘Maar er is ook een hele grote andere groep’, benadrukt hij. De groep waartoe hij zelf behoort. ‘Als ik wil, dan had ik je in een pak kunnen ontvangen. En afgezien van een beetje slaapgebrek, zie ik er nog best aardig uit.’

Jan woont nu in de binnenstad van Groningen. Met vijf anderen in een huis van stichting Wender. Iedereen heeft een eigen kamer. De woonkamer delen ze. Als Jan de woonkamer laat zien, waar de kerstboom en een compleet kerstdorp staan, zegt hij met gevoel voor humor: ‘We hebben hier ook een junkie wonen. Een kerstjunkie.’

Zelf noemt hij zich met diezelfde zwarte humor ook een verslaafde. ‘Ik ben verslaafd aan het werk van Florbela Espanca.’ Hij is het werk van de Portugese dichteres aan het vertalen. Hij wil uiteindelijk een boek uitgeven met die vertalingen. ‘Ik ben al behoorlijk op weg, maar het vertalen van Romaans naar Germaans en ook in haar dichtvorm is moeilijk. Maar het bloed kruipt... nietwaar?'

Terug naar de Praediniussingel, waar Jan met zijn diepe stem ‘Wij zullen doorgaan’ van Ramses Shaffy zingt. Hij legt uit waarom hij juist die kreet nu zingt.

‘Ik zou wel willen dat mensen zich meer kwetsbaar durven op te stellen. Het vertrouwen dat je geeft wordt vaak beschaamd, maar zonder dat vertrouwen gaat iedereen nog meer dan nu al het geval is op een eilandje wonen. Durf jezelf kwetsbaar op te stellen. Heb vertrouwen in iemand, ook al word je daar honderd keer in teleurgesteld.’ En dan zingend: ‘Wij zullen doorgaaaaaan…’

Jan Zwerver heeft het niet makkelijk gehad en ook nu is het leven niet eenvoudig. Maar hij wil niet zielig gevonden worden. ‘Klik een willekeurig artikel aan op nu.nl en dan zie je dat er genoeg mensen zijn die het minder hebben dan ik. Ik heb dan echt niets te klagen.’

Dat neemt niet weg dat Jan ook hoop en ambitie heeft. Hij zit vol plannen. In de eerste helft van komend jaar hoopt hij eindelijk weer een plek voor zichzelf te vinden. ‘Ik wil graag het boek met de vertalingen van Florbela Espanca publiceren en ik hem ook heel veel muziek geschreven. Ik wil kijken wat ik daar mee kan. Vooral wil ik een zo goed mogelijke vader zijn voor mijn kinderen. En wie weet kom ik de liefde nog eens een keer tegen.’

‘Maar stel dat morgen mijn laatste dag zou zijn… dan heb ik niets waarover ik me hoef te schamen.’