WK-titel met 'team Carlsen' is voor Jorden van Foreest kers op de taart van fantastisch jaar

Jorden van Foreest
Jorden van Foreest © Vincent Jannink/ANP
Grandioos. Zo kan je het jaar van Jorden van Foreest gerust omschrijven. Wat begon in januari met een totaal onverwachte zege van het belangrijkste schaaktoernooi ter wereld, Tata Steel Chess in Wijk aan Zee, eindigde in december met de wereldtitel van Magnus Carlsen, bij wie de Groningse schaakgrootmeester in het secondantenteam zat. 'Het was een heel speciaal jaar.'
Lang hoefde de 22-jarige Van Foreest niet na te denken over Carlsens verzoek om plaats te nemen in het vijfkoppige team dat de Noor aan z'n vijfde wereldtitel zou helpen. ‘Dit is een heel nieuw level. Logisch, want het is de voorbereiding op een WK-match. Ik heb veel nuttige dingen geleerd over specifieke openingsvarianten en de manier van werken.'
'Wij als team werkten vooral met de schaakcomputer, waarna Magnus onze bevindingen met frisse blik, maar kritisch bekeek. Hij houdt ervan om nieuwe varianten met open vizier te bekijken, zonder computer, met z’n eigen brein.’

Thailand

Nadat de 31-jarige Carlsen zijn Russische uitdager en leeftijdsgenoot Ian 'Nepo' Nepomniachtchi in Dubai versloeg en z’n vijfde wereldtitel behaalde, maakte de beste schaker ter wereld op social media bekend wie er in z’n team zat. Tot die tijd bleef de identiteit van de teamleden strikt geheim. In de wereldtop zijn de verschillen klein en alle informatie over de tegenstander kan iets zeggen over welke openingen er op het bord komen. En dat kan het verschil betekenen tussen winst en verlies.
In het filmpje op Twitter betitelt hij Van Foreest als the new guy die voor de creatieve ideeën moest zorgen. ‘Magnus kan de creativiteit in mijn spel wel waarderen. Maar dat is denk ik niet de enige reden dat hij me heeft uitgenodigd voor z'n team’, vertelt Van Foreest. ‘Hij wilde me ook als snelschaak-trainingspartner hebben, voor het geval de match in een play-off zou eindigen. En ik ben een goede aanvulling op sociaal gebied. We hadden sowieso een goede sfeer in het team.’
Magnus is de baas, hij bepaalt alles. Maar hij staat zeker open voor suggesties
Jorden van Foreest - schaakgrootmeester
Tijdens de voorbereidingen vertoefde 'team Carlsen' twee weken in het Zuid-Spaanse Cádiz. ‘We werkten daar de hele dag aan schaken, tenzij Magnus wilde voetballen of padel wilde spelen. Magnus is de baas, hij bepaalt alles. Maar hij staat zeker open voor nieuwe suggesties en creativiteit. Het is een wisselwerking.’
Toen de WK-match in Dubai begon, betekende dat niet dat het werk van het secondantenteam was afgelopen. Integendeel, het team moest vanaf het moment dat Nepo z’n kaarten op tafel legde harder aan de bak dan ooit. Vanuit Phuket, Thailand, waar de tijdzone goed aansloot op die van Dubai, analyseerde het team tot in de detail de openingen van de Rus om op die manier Carlsen optimaal voor te bereiden op de volgende partij. ‘We stonden ’s ochtends om 07:30 uur Thaise tijd op en werkten door tot 16:30 uur. Dat was de deadline, dan moesten we onze bevindingen naar Carlsen sturen.’

Match-strategie

Die arbeid wierp z’n vruchten af. ‘Nepo maakte de fouten, en dat was ook onze match-strategie. We hoefden niet per se groot voordeel in de opening te behalen, maar wij kwamen wel met de verrassingen. In het begin reageerde Nepo daar goed op en waren ze aan elkaar gewaagd. Met zwart deden we geen gekke dingen, en als je met wit de keus hebt tussen wild en safe, dan gingen we voor safe', aldus Van Foreest.
Jorden van Foreest in actie tegen wereldkampioen Magnus Carlsen op Tata Steel Chess 2021
Jorden van Foreest in actie tegen wereldkampioen Magnus Carlsen op Tata Steel Chess 2021 © Tata Steel Chess
Die strategie werkte. Underdog Nepo bood aanvankelijk goed partij en de eerste vijf partijen eindigden in remise. In de zesde partij, de langste partij ooit op een wereldkampioenschap, gingen de kansen op en neer en kwamen beide spelers in tijdnood. Na 136 zetten gaf Nepomniachtchi op. De Russische uitdager leek gebroken en verloor drie van de volgende vijf partijen en daarmee de match.

'Aanraken is zetten'

Ging het dan helemaal van een leien dakje? Toch niet helemaal. Elke amateurschaker weet dat zodra je een stuk hebt aangeraakt, je ook met dat stuk moet zetten. Die regel geldt evengoed op het hoogste niveau. Dus toen Carlsen tijdens de negende partij zijn paard aanraakte, het stuk een beetje verschoof, een soort verontschuldigend gebaar maakte en vervolgens met een ander stuk zette, laaide het debat in de schaakwereld op. Had hij volgens de 'aanraken is zetten'-regel het paard niet moeten spelen (wat direct een fors nadeel voor de Noor zou betekenen)? Omdat tegenstander Nepo zich op dat moment niet achter het bord bevond, miste de Rus de controversiële actie van Carlsen en kon hij geen bezwaar aantekenen bij de arbiter, waarna het incident een stille dood stierf.
Na elf partijen en een stand van 7,5 - 3,5 mocht Carlsen zich de winnaar noemen en zo'n 1,2 miljoen euro aan prijzengeld bijschrijven. De titel levert Van Foreest een mooie bonus op, naast z’n vaste honorarium. Hoeveel wil hij niet zeggen, maar naar verluidt gaat het om een mooi vijfcijferig bedrag. 'Carlsen zorgt goed voor ons', zegt Van Foreest, waarmee hij overigens vooral doelt op de prettige werkomstandigheden in Spanje en Thailand, en de goede onderlinge verhoudingen in het team.

'New kid on the block' Firouzja

Voor iemand die altijd alles wil winnen, trekt de tweejaarlijkse WK-match een zware wissel op Carlsen, onder meer als gevolg van de maandenlange voorbereiding. Vandaar dat de beste schaker van zijn generatie (en volgens sommigen de beste aller tijden) zich liet ontglippen dat hij in de toekomst alleen nog maar een WK-match wil spelen als de 18-jarige Alireza Firouzja de nieuwe uitdager wordt.
Hoe serieus moeten we volgens Van Foreest die opmerking van Carlsen nemen? ‘Het waren heldere woorden van Magnus. Hij zegt meestal precies wat hij denkt en voelt. Ik denk dat het negatieve op dat moment zwaarder woog dan het positieve. Hij ziet het niet meer zitten, behalve als de uitdager iemand wordt van de volgende generatie, zoals Firouzja of misschien Duda.’
Alireza Firouzja
Alireza Firouzja © Tata Steel Chess
Maar of de van oorsprong Iraanse Alireza Firouzja, die onder Franse vlag speelt, ook de volgende uitdager wordt? Van Foreest: ‘Dat valt nog te bezien. Hij is wel enorm goed, maar is hij echt al beter dan bijvoorbeeld Caruana of Ding? Er is een goede kans dat hij een keer de uitdager wordt, maar of dat al over twee jaar zal zijn of over vier jaar, dat weet ik niet. Het is zeer interessant hoe Firouzja het tijdens het volgende Kandidatentoernooi gaat doen.’

WK Rapid en Blitz

Van Foreest is op dit moment in de Poolse hoofdstad Warschau, waar ook zijn jongere broer Lucas is en zich het toetje van het schaakjaar heeft afgespeeld: het WK Rapid en Blitz. 'Het is echt een heel tof toernooi', aldus Van Foreest. Een partij bij de klassieke WK-match kan soms zeven uur duren, maar in Warschau gaat het er een stuk sneller aan toe: bij rapid geldt een tijdcontrole van vijftien minuten per persoon per partij, plus tien seconden extra per zet. Blitz is het echte snelschaken, daar krijgt elke speler voor de gehele partij drie minuten bedenktijd plus twee seconden per zet erbij.
Jorden eindigde bij de rapid als twaalfde, een knappe prestatie in een open toernooi waaraan bijna alle wereldtoppers deelnamen. Bij de blitz kon hij na een goede eerste dag geen potten breken en eindigde hij op de 41ste plek. Die prestaties sluiten aan bij wat Van Foreest vlak voor het toernooi zei, half voor de grap, half ernstig: ’Ik ga het Magnus en Firouzja hier lastig maken.' En verder: 'Ik denk dat ik in rapid meer kans maak dan in blitz. In blitz ben ik eigenlijk niet zo goed.’
Jorden van Foreest in actie tegen Hikaru Nakamura op het WK Rapid
Jorden van Foreest in actie tegen Hikaru Nakamura op het WK Rapid © ANP
Dat lijkt op het oog een wat vreemde opmerking van iemand die in januari tijdens een snelschaakpartij-partij in de play-off tegen zijn landgenoot Anish Giri de titel van Tata Steel Chees in de wacht sleepte. Maar helemaal valse bescheidenheid is het ook weer niet, zeker niet in een veld met echte snelschaakspecialisten als Firouzja, de Pool Jan Krzysztof Duda, de Amerikaan Hikaru Nakamura en natuurlijk Carlsen, die uitblinkt in alle tijdscontroles.
Des te verrassender was het dat de Fransman Maxime 'MVL' Vachier-Lagrave ervandoor ging met de blitzwereldtitel. Nog opvallender is de nieuwe rapidwereldkampioen: de 17-jarige Oezbeek Nodirbek Abdusattorov. Het toont aan dat Van Foreest de komende jaren niet alleen concurrentie heeft te duchten van de generatie boven hem, maar ook oog moet hebben voor een nieuwe lichting sterke schakers.

Tata Steel Chess

Nu het WK Rapid en Blitz achter de rug is, kan Van Foreest zich richten op Tata Steel Chess, het toernooi dat hij vorig jaar tegen alle verwachtingen in won. Het 'Wimbledon van het Schaken' begint op 14 januari in Wijk aan Zee. ‘Na de jaarwisseling ga ik me twee weken voorbereiden. Dat deed ik vorig jaar ook en dat ging goed. Ik heb er enorm veel zin in.’
Helemaal hetzelfde als vorig jaar is die voorbereiding niet, want Max Warmerdam zal deze editie niet fungeren als de secondant van Van Foreest. Warmerdam, de kersverse Nederlands kampioen (Jorden van Foreest en zijn broer en titelverdediger Lucas deden niet mee) heeft een uitnodiging gekregen voor de Challengers-groep (de groep onder de Masters) en is dus als deelnemer aanwezig in Wijk aan Zee.
Ik kijk niet ver vooruit, maar 2022 wordt hopelijk ook een fantastisch jaar
Jorden van Foreest - schaakgrootmeester
Van Foreest neemt daarom z'n oude coach, de Stadjer Sipke Ernst mee als secondant. ‘Ik kan goed met Sipke overweg, hij is het afgelopen jaar ook meegegaan naar een paar toernooien en dat ging prima. Nu is het tijd voor het grote werk.’
Ervaart Van Foreest als titelverdediger extra druk? ‘Het echte toernooigevoel moet nog komen. Ik hoop dat ik niet te veel druk voel en dat ik er onbevangen in ga. Natuurlijk heb je altijd gedachten als: wat als het helemaal fout gaat? Maar tegelijkertijd heb ik ook veel vertrouwen.’
Niet voor niets werd Van Foreest genomineerd voor Gronings sporter van het jaar, 2021 was immers een absoluut droomjaar. ‘Het zal lastig worden om dat te overtreffen, maar het kan altijd beter. Dit was echt een heel speciaal jaar. Ik kijk niet ver vooruit, maar 2022 wordt hopelijk ook een fantastisch jaar. We gaan het in elk geval proberen.’