Stad en Ommeland maakt zich dit jaar op voor grootse viering Bommen Berend
2 januari 2022, 11:00 • 8 minuten leestijd
Dit jaar vieren we 350 jaar Groningens Ontzet. Op 28 augustus 1672 kwam er een einde aan het beleg van Bommen Berend, zoals de bisschop van Münster nog altijd door Groningers wordt genoemd. Het komende jaar worden er tal van evenementen georganiseerd in Stad en Ommeland om deze historische gebeurtenis te herdenken en te vieren.
Het hoogtepunt van de festiviteiten ligt in de stad Groningen in het weekend van 27 en 28 augustus. ‘Want als 28 augustus zoals dit jaar op een zondag valt, dan zijn de meeste evenementen op de zaterdag daaraan voorafgaand', zegt Harrie van Ham, voorzitter van de Koninklijke Vereeniging voor Volksvermaken die het gros van de activiteiten organiseert.
De Koninklijke Vereeniging voor Volksvermaken lanceerde speciaal voor de activiteiten in het jubileumjaar een speciale website: GO350.
‘De nadruk ligt ook dit jaar weer op een aantal traditionele elementen, zoals het vuurwerk, muziek in allerlei soorten en maten en veel activiteiten met paarden. Maar we proberen in dit jubileumjaar wel grootser uit te pakken dan anders', aldus Van Ham, die de afgelopen twee edities sober moest insteken vanwege corona.
Wat vieren we?
Het jaar 1672 is de geschiedenisboeken ingegaan als het 'Rampjaar’. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden werd in dat jaar aan alle kanten aangevallen door haar vijanden. Engeland viel aan op zee, maar werd verslagen door admiraal De Ruyter. De Fransen vielen aan in het Zuiden, maar werden gekeerd door de Hollandse waterlinie en vanuit het Oosten vielen de bisschoppen van Keulen en Münster ons land binnen en veroverden grote delen van Oost- en Noord-Nederland. Maar omdat Stad standhield liep ook deze aanval op niets uit. De Republiek was in 1672 in groot gevaar maar hield uiteindelijk stand.
Het jaar 1672 is de geschiedenisboeken ingegaan als het 'Rampjaar’. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden werd in dat jaar aan alle kanten aangevallen door haar vijanden. Engeland viel aan op zee, maar werd verslagen door admiraal De Ruyter. De Fransen vielen aan in het Zuiden, maar werden gekeerd door de Hollandse waterlinie en vanuit het Oosten vielen de bisschoppen van Keulen en Münster ons land binnen en veroverden grote delen van Oost- en Noord-Nederland. Maar omdat Stad standhield liep ook deze aanval op niets uit. De Republiek was in 1672 in groot gevaar maar hield uiteindelijk stand.
Eensgezind
De afgelopen jaren was hier en daar gemor te horen over de, in sommige ogen, te traditionele, viering van de 28ste. Een van die critici is Tim Smit van de Burcht Wedde. Volgens hem moeten we als Groningers veel trotser zijn op de unieke prestatie die de Stadjers in 1672 leverden door Bommen Berend te weerstaan.
Die naam, Bommen Berend, alleen al is Smit een doorn in het oog. Bommen Berend was de vijand en die krijgt op deze manier meer aandacht dan commandant Carl von Rabenhaupt. Smit vindt dat wij Groningers onszelf wel wat meer op de borst mogen slaan, zoals Von Rabenhaupt deed.
Die jas van valse bescheidenheid moeten we in de hoek smijten
‘Die jas van valse bescheidenheid moeten we in de hoek smijten. Destijds deed ook iedere Groninger mee in die strijd: van arm tot rijk en van student tot aan de burgemeester. Von Rabenhaupt past als karakter ook bij ons, vind ik. Hij heeft het politieke bestuur buitenspel gezet en heeft een militaire raad geïnstalleerd met mensen die op de borgen zaten in het Ommeland. Iedereen deed mee en was eensgezind.'
Van lespakket tot tentoonstelling
Van Ham van Volksvermaken deelt de mening van Smit voor een deel. ‘Groningens Ontzet was een keerpunt in de oorlog van 1672 en daar mag best wat meer bewustzijn over komen. En die bewustwording begint wat ons betreft bij de jeugd. De komende maanden krijgen alle kinderen in groep 8 een stripboek over Groningens Ontzet en in samenwerking met de Hanze Hogeschool ontwikkelen we een lespakket voor een groter bewustzijn. En de komende maanden komen er al tal van tentoonstellingen over het Groningens Ontzet.
Krijgt Von Rabenhaupt genoeg aandacht?
Maar waarom lijkt het tegenwoordig vaker te gaan over Bommen Berend dan over Von Rabenhaupt? ‘Tja, Bommen Berend is een geuzennaam en klinkt gewoon lekker', zegt Smit.
'Verder vind ik het vreemd dat er zoveel aandacht uitgaat naar de vijand in plaats van de held van Groningen. Von Rabenhaupt verdient wel wat meer aandacht. We hebben met hem een geweldige mascotte: in Kopenhagen heb je de zeemeermin, maar wij hebben Von Rabenhaupt! Je zou een Von Rabenhauptwisselbokaal in het leven kunnen roepen voor een ondernemer die tegen de klippen op iets voor elkaar krijgt. We moeten Von Rabenhaupt blijven eren en niet vergeten.’
Hiërarchisch verschil
Egge Knol, conservator van het Groninger Museum, is het niet helemaal eens met Smit. Dat Bommen Berend wat meer aandacht krijgt is volgens Knol te verklaren omdat hij een vorstbisschop was van een staat.
We gaan groot uitpakken
‘Von Rabenhaupt was een ingehuurde generaal. Daar zit wel een hiërarchisch verschil tussen. Maar ook Von Rabenhaupt heeft over aandacht niet te klagen. Hij komt wel aan zijn trekken’, doelt Knol op de buste uit 1972 op het Waagplein en een straat die naar hem vernoemd is.
En er zijn meer herinneringen aan Von Rabenhaupt, zoals de plaquette uit 2001 bij het voormalig Grafisch Museum in dezelfde straat en op de hoek van de Rabenhauptstraat en de Hereweg is een pand met portret uit 1929 te vinden dat de naam Huize Rabenhaupt draagt. Ook werd een kazerne aan de Hereweg bij Helpman naar hem vernoemd, die in 1958 werd afgebroken. En onder FC Groningen-supporters leeft Von Rabenhaupt voort: Ultras Cruoninga, een supportersvereniging van FC Groningen, heeft Von Rabenhaupt in hun logo verwerkt.
Grote generaal van de provincie
In het stadshuis hangt nog altijd een groot portret van Von Rabenhaupt. Dat schilderij is een jaar na het beleg door Stad aangekocht.
‘Er verschenen in de periode na het beleg ook veel prenten met zijn afbeelding. Sterker nog: hij was in die tijd te zien op prenten met Willem III van Oranje, op dat moment de belangrijkste man van de Republiek. Hij is naar mijn weten overal neergezet als de grote generaal van de provincie Groningen – niet alleen van Stad’, zegt Knol.
Groninger Museum
‘We gaan groot uitpakken’ zegt Knol van het Groninger Museum over dit jubileumjaar. In het museum is van 23 april tot en met 25 september een tentoonstelling te zien waarin onder meer portretten van de hoofdrolspelers, schilderijen en tekeningen van het beleg te zien zijn.
Die komen volgens Knol niet alleen uit de collecties van het Groninger Museum en de Groninger Archieven, maar ook zijn er stukken van het Rijksmuseum te zien en bezittingen van de erven van de belager, bisschop Bernhard von Galen van Münster.
'Het gaat dan bijvoorbeeld om kerkelijk zilver, zijn servies, reismantel en borstkruis en een bisschopshoed. Ook komt een kanon met daarop het familiewapen van Von Galen deze kant op', vertelt Knol.
Veel stukken uit Münster
'We krijgen veel stukken in bruikleen van het bisdom van Münster; een ander deel is eigendom van het Landesmuseum in Münster. Dat heeft behoorlijk wat bezittingen overgenomen van graaf Von Galen, een erfgenaam die een jaar of tien geleden is overleden. De graaf heeft het bij leven verkocht aan het museum, omdat hij wel wat geld kon gebruiken.'
Behalve in het Groninger Museum zijn er ook tentoonstellingen in de Burcht Wedde, in het Museum Nienoord in Leek en in de Fraeylemaborg in Slochteren. Die laatste werd in 1672 namelijk bewoond door de familie Rengers die een belangrijke rol speelde bij de verdediging van Stad.
Grootse viering in de Vesting Bourtange
Wie Bommen Berend zegt, zegt 28 augustus, beleg en ontzet van de stad Groningen. Maar de vesting Bourtange speelde in 1672 ook een grote rol in het verslaan van de bisschop van Münster.
Groningen was in 1672 een slecht toegankelijke provincie. Er waren maar een paar wegen en de kortste weg van Duitsland naar Stad voerde via Westerwolde, dat in die tijd eigenlijk een groot veen- en moerasgebied was. Er liep maar één weg doorheen en midden op die weg was de vesting Bourtange gebouwd.
‘In 1672 was er een heel bijzondere commandant op de vesting: Bernhard Johan Prott. ‘Hij was daar door Von Rabenhaupt, de verdediger van Stad, neergezet als commandant, omdat Von Rabenhaupt doorhad hoe belangrijk Bourtange was, zegt Hendri Meendering, vestingmanager van de Vesting Bourtange.
'200.000 kogels kun je krijgen'
Op 17 juli verscheen het leger van Bommen Berend dat onderweg was naar Stad voor de Bourtange. Eerst dreigde Von Galen de vesting te vernietigen maar toen Prott niet zwichtte, gooide Bommen Berend het over een andere boeg. Hij bood Prott 200.000 guldens en een landgoed aan als hij de vesting over gaf.
De nadruk ligt dit jaar op het weekend van 11 en 12 juni: dan gaan we de Slag om Bourtange weer naspelen
Naar overlevering antwoordde Prott: '200.000 kogels kun je krijgen! Waarop de bisschop alsnog de aanval inzette, maar Bourtange werd door het kleine garnizoen van Prott zo goed verdedigd dat Bommen Berend afdroop, terug naar Duitsland. Om vervolgens later via Coevorden alsnog op te rukken naar Groningen. Daarmee verloor de bisschop kostbare tijd en had Von Rabenhaubt meer tijd om de stad Groningen klaar te maken voor het beleg.
‘We gaan die belangrijke 17de juli en de heldendaad van Prott uiteraard herdenken', zegt Meendering. 'Maar de nadruk ligt dit jaar op het weekend van 11 en 12 juni: dan gaan we de Slag om Bourtange weer naspelen. De afgelopen twee jaar kon dat niet doorgaan, maar we hebben goede hoop dat het dit jaar wel gaat lukken. Dan komen er een paar honderd mensen om de slag na te spelen, compleet met kanonnen en geweren. Dat gaat een enorm spektakel worden.'
'Stoat een bisschop veur Stad'
Theatergroep WAARK voegt zich naar eigen zeggen helemaal naar de festiviteiten van 2002 met haar grote theaterproductie 'Stoat een bisschop veur Stad'. Deze Groningstalige voorstelling is geschreven door Just Vink en wordt ook door hem geregisseerd. 'De première zal in oktober plaatsvinden en de voorstelling gaat door de hele provincie en Noord-Drenthe toeren.'
Landelijke aandacht
Ook landelijk is er volgend jaar veel aandacht voor het rampjaar 1672, toen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden van alle kanten onder vuur lag. Het westen werd vanaf zee aangevallen door Engeland, Zuid-Nederland werd opgerold door Frankrijk, en Oost- en Noord-Nederland werden bestormd door de vorstbisschoppen van Keulen en Münster.
