Staatssecretaris Vijlbrief voor het eerst in de provincie: is hij er nu voor Groningen?

Er wacht hem een stevig onthaal, schrijft de NOS. Twee weken geleden maakte zijn voorganger Stef Blok bekend dat er toch meer gas uit het Groningenveld nodig is dan waar eerder van uit werd gegaan. Door tegenvallers lijkt het niet te kunnen lukken om de winning volgens een eerdere planning af te bouwen.

Voor Vijlbrief is het Groninger gas bepaald geen nieuw dossier. Hij maakte van dichtbij mee hoe het aardgas onderwerp was van een verhitte belangenstrijd tussen enerzijds het ministerie van Economische Zaken en anderzijds de bedrijven Shell en Exxon, zo blijkt uit WOB-documenten die de NOS eerder opvroeg.

Vijlbrief werkte in 2010 als Directeur Generaal Energie, Telecom en Markten bij het ministerie van Economische Zaken. Die functie maakte hem als overheidscommissaris ook lid van de raad van commissarissen van Gasterra. En daarmee zat hij in het hart van het zogenoemde Gasgebouw. Dit tamelijk mysterieuze gasgebouw is niet echt een gebouw, maar een wirwar van instanties en de bedrijven Shell en Exxon, de eigenaren van het gas in de Groningse bodem.

Het jaar 2010 waarin Vijlbrief deze functie kreeg, was een belangrijk jaar. Want in dat jaar werd besloten hoeveel aardgas in de daaropvolgende tien jaar in Groningen gewonnen zou gaan worden. Een week na zijn aantreden op 23 februari werd een 'projectopdracht Groningenplafond' ingepland, door ambtenaren van het ministerie. Zij praatten de maanden daarop wekelijks met elkaar over de te kiezen strategie.

Dat was vooral omdat ze een strijd voorzagen met Shell en Exxon over de vraag of er meer gas gewonnen mocht worden dan in de jaren daarvoor. Voortdurend blijken de bedrijven meer gas te willen winnen dan het ministerie, zo staat in de stukken. Op 21 juni krijgt Vijlbrief hun definitieve notitie.

Een oude afspraak tussen het ministerie en de 'olies', zoals ze op het ministerie worden genoemd, schrijft voor dat er tot 2030 in periodes van telkens tien jaar 425 miljard kuub gas mag worden gewonnen. Maar de bedrijven willen meer, omdat er de jaren daarvoor minder is gewonnen dan de gemiddeld 42,5 miljard kuub per jaar. De ambtenaren vinden dat niet wenselijk. Ze waarschuwen dat een verhoging van het plafond politiek niet makkelijk te motiveren is, omdat er ook meer gas uit kleine gasvelden beschikbaar is.

Maar dat 'recht op inhaal' kwam er toch. Het is een van de redenen waarom er vanaf 2010 meer dan gemiddeld gas kon worden gewonnen, met in 2013 een recordproductie van 53 miljard kuub gas. De Parlementaire enquête gaswinning Groningen, die later deze maand met z'n verhoren begint, doet daar onderzoek naar.

Want deze recordproductie vond plaats in uitgerekend hetzelfde jaar waarin het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) had gewaarschuwd dat de aardbevingen als gevolg van de gaswinning veel heviger konden worden dan tot die tijd werd gedacht. Het Staatstoezicht op de Mijnen is de instantie die toeziet op de veiligheid van de winning van delfstoffen. Begin 2013 gaf dit SodM aan dat de gaswinning zo snel en zoveel mogelijk naar beneden zou moeten.

Hoe het kan dat er na die waarschuwing in plaats van minder juist heel veel meer gas werd gewonnen in dat jaar, moet volgens veel Groningers een belangrijk onderwerp zijn voor de parlementaire enquête.

In juli 2011 stapte Vijlbrief over naar het ministerie van Financiën, waar hij als hoogste ambtenaar over de schatkist waakte. Ook daar kreeg hij te maken met de Groningse gaswinning. De onderhandelingen over de winning lopen weliswaar allemaal via Economische Zaken, maar het ministerie van Financiën incasseert de baten van de verkoop van het aardgas.

Als hoogste ambtenaar bij Financiën wist Vijlbrief als geen ander wat de consequenties voor de Rijksbegroting zouden zijn van het snel dichtdraaien van de gaskraan na de heftige aardbeving in Huizinge in 2012. Deze beving met een kracht van 3,6 is tot op heden de zwaarste beving. In het jaar van de in Groningen omstreden recordproductie (2013) was Vijlbrief thesaurier-generaal van Financiën.

Die zwaarste beving tot nu toe leidde tot de belofte van oud-minister Wiebes van Economische Zaken om de gaswinning helemaal te stoppen, eerst in 2030, later vervroegde hij dat naar 2022.

Als Vijlbrief deze maandagmiddag in Groningen komt, heeft hij als kersvers staatssecretaris van Mijnbouw onder het nieuwe kabinet Rutte IV weer andere belangen te wegen. Hij heeft te maken met het voornemen van voormalig minister Blok om dit jaar meer gas uit Groningen te winnen dan is afgesproken. Vijlbrief gaat erover of dat ook echt een besluit wordt.

Vijlbrief moet duidelijk maken of hij de extra gaswinning kan voorkomen, en er zal van hem worden verlangd dat afspraken voor de toekomst niet opnieuw geschonden kunnen worden. Dat doet hij niet zonder tegenstand: afgelopen zaterdag liepen immers nog zo'n 10.000 Groningers mee met een fakkeloptocht tegen deze gang van zaken.