Gasexperts vrezen voor lang aanhoudende hogere energieprijzen: 'Russische woord is niet betrouwbaar'

Een medewerker van de NAM op een gaswinningslocatie
Een medewerker van de NAM op een gaswinningslocatie © Jos Schuurman/FPS
De inval door Rusland in Oekraïne veroorzaakt een schok in de financiële- en energiemarkten. Strafmaatregelen tegen Rusland treffen niet alleen dat land, maar ook ons. Er zijn nauwelijks mogelijkheden iets te doen tegen een dreigend gastekort, als Gazprom de leveranties staakt.
'We zien hogere gasprijzen. Vanochtend is de prijs per megawattuur gas gestegen naar 115 euro, een stijging van 40 procent. De markt verwacht een enorme krapte', zegt Machiel Mulder, energiedeskundige van de Rijksuniversiteit Groningen.
De prijs van een kubieke meter gas is dan omgerekend 112 eurocent. Zonder belastingen en andere tarieven. De prijs liep donderdagmiddag zelfs op naar 137 euro per megawattuur. 'Maar gelukkig is het al bijna maart. Een geluk bij een ongeluk', benoemt Mulder de gunstige bijkomstigheid van een milde winter.

Rusland levert 15 procent

'We komen uit met de voorraden die we hebben. Het is genoeg voor de huishoudens. Maar als Rusland geen gas meer levert, gaat de prijs verder omhoog. Sommige energie-intensieve bedrijven schakelen zichzelf dan af om nog verder oplopende kosten te voorkomen', aldus Mulder.
Nederland is relatief minder afhankelijk van Russisch gas dan sommige andere Europese landen. Gemiddeld is de Europese Unie voor 30 procent afhankelijk van dat gas. Nederland voor ongeveer 15 procent. Evengoed komen we wel in problemen als Gazprom, waarvan de meerderheid van de aandelen in handen zijn van de Russische overheid, geen gas meer levert.

Niet meer leveren door sancties?

Dat zou het gevolg kunnen zijn van de strafmaatregelen die de EU, de Verenigde Staten en andere landen opleggen aan de Russische overheid, financiële instellingen, bedrijven en personen. De verontwaardiging en boosheid over de inval in Oekraïne is groot. Onder meer Nederland heeft opgeroepen tot 'de zwaarst mogelijke sancties'. Ook de VS bij monde van president Biden laat weten tot zeer harde maatregelen over te gaan.
Energiedeskundige Martien Visser van de Hanzehogeschool: 'Gazprom moet zich houden aan leveringscontracten, maar als het bedrijf wordt afgesneden van de internationale financiële kanalen, kan het bedrijf stoppen met gas leveren omdat het Westen dan niet meer betaalt. Maar dat is puur speculeren.'
De hele Russische economie draait op het leveren van olie en gas
Machiel Mulder - energiedeskundige RUG
Rusland herhaalde voortdurend sinds het oplopen van de spanningen in en rond Oekraïne dat de gasleveranties aan Europa doorgaan. Maar de vraag is wat die belofte nu nog waard is, gezien de flagrante schending van de internationale rechtsorde door de inval, ook na vaak herhaalde ontkenningen dat van plan te zijn.
'Het Russische woord is niet betrouwbaar', zegt Mulder. Maar om aan te geven dat Rusland daar niet snel toe overgaat: 'Het is zo dat ze een financieel belang hebben. Hun hele economie draait op het leveren van olie en gas.'

Voorraden aanvullen

Beide deskundigen geven aan dat we, ijs en weder dienende, nu voldoende gasvoorraden hebben om er tot de zomer mee uit te komen. Wat er daarna moet gebeuren is duidelijk, vinden ze: de gasvoorraden aanvullen. De EU kondigde gisteren nog aan dat het verplicht wordt de gasopslagen te vullen tot minstens 70 procent.
We hebben ons kwetsbaar gemaakt. Dat komt omdat we altijd het Gronings gas hadden
Martien Visser - energiedeskundige Hanzehogeschool
Volgens Mulder hebben we het daarbij niet makkelijk. 'Over de hele wereld is er voldoende gas, maar bijvoorbeeld meer LNG (vloeibaar gemaakt aardgas) invoeren kan bijna niet. De terminals in Rotterdam hebben een beperkte capaciteit. En meer gas uit Noorwegen halen gaat niet, omdat de Noren al maximaal leveren.'
Visser: 'We hebben relatief weinig opslagmogelijkheden. We hebben ons kwetsbaar gemaakt. Dat komt omdat we altijd het Gronings gas hadden. Dat was eigenlijk onze opslag.'

Opslagen bij Alkmaar in handen van Gazprom

Een complicatie daarbij is dat een aantal gasopslagen in handen is van Gazprom. In Nederland gaat het om de opslag Bergermeer bij Alkmaar, de grootste opslag van ons land. Daarin gaat ruim vier miljard kuub, goed voor de jaarlijkse gasbehoefte van 2,5 miljoen huishoudens.
Ook net over de grens in Duitsland zijn opslagen eigendom van Gazprom. Als Gazprom ze niet wil vullen, is niet direct te zien hoe het bedrijf gedwongen kan worden dat te doen.

Toch meer Gronings gas?

Om toch aan voldoende energie te komen, gaan er stemmen op om in geval van nood toch Gronings gas naar boven te halen. Al zullen weinig Groningers die geluiden laten horen. Het kabinet hield dat achterdeurtje nog open.
Voormalig minister Stef Blok van Economische Zaken had het over een mogelijke verdubbeling van de voor dit jaar nog toegestane winningshoeveelheid van 3,9 naar 7,6 miljard kuub. Dat gevaar is voor nu geweken dankzij de milde winter, maar in de wat verdere toekomst moet het probleem toch worden opgelost.

'Stook meer kolen'

Mulder en Visser laten zich niet uit over de kans dat er toch Gronings gas gewonnen gaat worden, maar zien wel dat de druk om dat te doen iets toeneemt. Visser: àls er meer Gronings gas wordt gewonnen, dan moet de opbrengst daarvan naar de Groningers gaan.' Mulder: 'het is een maatschappelijk vraagstuk.' Hij verwacht dat een deel van de oplossing in verminderd verbruik gevonden moet worden. De hoge prijs helpt daarbij. 'Dat is een prikkel voor energiebesparing, ook voor industrieën. Dat zag je ook in de oliecrises. Zo reageert de economie. Maar het gaat wel gepaard met hoge kosten.'
De capaciteit van de kolenstook van de RWE-centrale in de Eemshaven kan van 35 naar 100 procent
Martien Visser
Visser suggereert wat controversiëlere mogelijkheden: 'Stook weer meer kolen in de RWE-centrale in de Eemshaven. Daar mag maximaal 35 procent van de capaciteit met kolenstook worden gegenereerd. Dat zou naar 100 procent kunnen. Ook de afgeschakelde kolencentrale op de Maasvlakte kan weer in bedrijf komen. Als de Duitsers dan hun kerncentrales laten doordraaien, is het nog klimaatneutraal ook.'

Energiecontract kiezen

Wat staat ons als consument te doen? Consumentenorganisatie Vastelastenbond raadt aan om nu een vast contract voor een jaar af te sluiten. Eerder was het advies nog om een flexibel contract te nemen. De bond verwacht dat de prijzen in de loop van het jaar nog verder stijgen, dus is het zaak om nu voor zekerheid te kiezen.
Die verwachting wordt gestaafd door onderzoek van de grote kredietverzekeraar Euler Hermes. Dat bedrijf verwachtte dat dit voorjaar de prijs per megawattuur gas oploopt naar 110 tot 130 euro. En die inschatting was vóór de crisis in Oekraïne.

Het toch nog even aankijken

Groninger Ben Woldring, directeur van de Bencom Group die meerdere vergelijkingssites in de lucht heeft, is het eens met het advies van de Vastelastenbond voor een vast contract. Wel vindt hij dat je toch nog even moet afwachten. 'Vandaag was een enorme stijging van de gasprijs in één dag, maar we moeten dat wel plaatsen in de tijdgeest. Vorig jaar was er een nog extremere stijging, een verdubbeling van de groothandelsprijs van 80 naar 160 euro per megawattuur gas. Daarna is dat weer teruggegaan naar ongeveer 80 euro.'
Ik pleit ervoor om de BTW op energie af te schaffen of in ieder geval te verminden
Ben Woldring - ondernemer
'Het beste kun je over een paar dagen weer kijken, als de beweeglijkheid van de prijs er wat af is.' Zo zag Woldring in de aanvoer van LNG in de afgelopen maanden een prijsdrukkend effect. 'We hebben daarmee een soort oefenscenario gehad. Het werkt.'

Geen BTW op energie

Hoe dan ook, we betalen nu veel meer voor energie. De compensatie van ruim 400 euro per huishouden die het kabinet in het vooruitzicht heeft gesteld, vindt Woldring onvoldoende. 'Dat is te weinig. Ik pleit ervoor om ook de BTW op energie af te schaffen of in ieder geval te verminderen.'
Hij vindt het vreemd dat het tarief daarvoor in Nederland 21 procent is. 'In een aantal landen is dat tarief 5, 6 of 7 procent.' En om nog even terug te komen over het advies niet te snel te beslissen over een nieuw energiecontract: 'Je moet wel iets te kiezen hebben, een dag als vandaag is daar niet zo geschikt voor.'